ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΙΣΤΟΣ ΩΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ

Χρήστος Κ. Γεωργιάδης
Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας
geor@uom.edu.gr

Οκτώβριος 2015

Περιεχόμενα

Σύνοψη

Στο κεφάλαιο αυτό θα αναφερθούμε σε βασικές έννοιες του Διαδικτύου και του Παγκόσμιου Ιστού (ΠΙ), εστιάζοντας στο ρόλο τους ως τεχνολογική υποδομή του Ηλεκτρονικού Εμπορίου. Αρχικά θα περιγράψουμε τα βασικά χαρακτηριστικά της τεχνολογίας Ηλεκτρονικού Εμπορίου, και στη συνέχεια θα εξετάσουμε την εξέλιξη του ΠΙ (τάσεις, χαρακτηριστικά, σύγχρονα θέματα) και πώς αυτή επηρεάζει τη σχεδίαση ηλεκτρονικών συναλλαγών. Τέλος, θα αναφερθούμε στις δυνατότητες που προσφέρει η Ανάλυση Δεδομένων Ιστού (Web Analytics) για καταγραφή της συμπεριφοράς των χρηστών σε περιβάλλοντα ηλεκτρονικών συναλλαγών με σκοπό τη συνεχή βελτίωση της εμπειρίας χρήστη μέσω των κατάλληλων μετρικών που προβλέπει.

Προαπαιτούμενη γνώση

Δεν προβλέπεται προαπαιτούμενη γνώση καθώς το κεφάλαιο είναι εισαγωγικό.

1. Εισαγωγή

O όρος Ηλεκτρονικό Εμπόριο (ΗΕ), «καλύπτει οποιαδήποτε μορφή επιχειρηματικής ή διοικητικής συναλλαγής ή ανταλλαγής πληροφοριών, η οποία εκτελείται με τη χρησιμοποίηση οποιασδήποτε τεχνολογίας πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών». Στις μέρες μας, οι κυρίαρχες τάσεις είναι η αξιοποίηση των σύγχρονων τεχνολογιών του παγκόσμιου Ιστού και των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι έξυπνες κινητές συσκευές.

Η επιστημονική περιοχή της "Τεχνολογίας Ηλεκτρονικού Εμπορίου" διερευνά τις δυνατότητες των προηγμένων τεχνολογιών των βασισμένων-στον-Ιστό (Web-based) πληροφοριακών συστημάτων και την εφαρμογή αυτών προκειμένου να υποστηρίξουν την υλοποίηση διαδικασιών, συναλλαγών και υπηρεσιών ΗΕ. Στο επίκεντρο βρίσκεται όλη η απαραίτητη τεχνολογία υποδομής του παγκόσμιου Ιστού και των προγραμματιστικών τεχνικών για ανάπτυξη εφαρμογών Ιστού - ιστοτόπων ΗΕ και ηλεκτρονικού επιχειρείν, ενώ σημαντικές είναι οι ιδιαιτερότητες στο χώρο του κινητού εμπορίου.

Η δημιουργία ασφαλούς περιβάλλοντος ΗΕ αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα για την ευρεία διάδοση και αποδοχή των υπηρεσιών ΗΕ, για αυτό και οι τεχνολογίες ασφάλειας στον Ιστό αποτελούν μια σημαντική πλευρά της τεχνολογίας ΗΕ. Άλλες ενδιαφέρουσες τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται κατά το σχεδιασμό και την ανάπτυξη συστημάτων ΗΕ, είναι η προσέγγιση εννοιών τεχνολογίας λογισμικού σε web/mobile περιβάλλοντα με έμφαση στη διαλειτουργικότητα μέσω της αξιοποίησης της αρχιτεκτονικής της βασισμένης-σε-υπηρεσίες Ιστού, αλλά και την ευχρηστία και αποδοτικότητα μέσω της προσαρμογής των προσφερόμενων εφαρμογών ΗΕ.

Η "Τεχνολογία Ηλεκτρονικού Εμπορίου" είναι ένα πράγματι συνθετικό αντικείμενο, με ζητούμενο την εις βάθος μελέτη των εμπλεκόμενων τεχνολογιών σε περιβάλλον παγκόσμιου Ιστού, ενσύρματου ή ασύρματου, ώστε με την ολοκλήρωση-ενοποίηση αυτών να υποστηρίζονται οι αυξημένες απαιτήσεις ασφάλειας, διαλειτουργικότητας, και ευχρηστίας των λειτουργιών των ηλεκτρονικών υπηρεσιών ενός ιστοτόπου ΗΕ.

Για να μπορούμε να κατανοήσουμε ευκολότερα το ΗΕ και τις τεχνολογικές δυνατότητες που προσφέρει μπορούμε να δούμε αναλυτικότερα τα 8 μοναδικά χαρακτηριστικά που χαρακτηρίζουν τις τεχνολογίες ΗΕ (Laudon and Traver, 2014):

1. Πανταχού παρουσία (Ubiquity): η διαθεσιμότητα του ΗΕ είναι σχεδόν παντού και μπορεί ο χρήστης οποιαδήποτε στιγμή να έχει πρόσβαση και να χρησιμοποιήσει τις υπηρεσίες του. Πιο συγκεκριμένα, για να κατανοήσουμε τη διαφορά μεταξύ του ΗΕ και του παραδοσιακού εμπορίου ας δούμε τα ακόλουθα σημεία:
   1. Στην περίπτωση του παραδοσιακού εμπορίου για να πραγματοποιήσει ο καταναλωτής τις συναλλαγές που επιθυμεί πρέπει να μεταβεί σε έναν φυσικό χώρο, αυτός ο χώρος αποτελεί το σημείο αγοράς, και μέσω της φυσικής του παρουσίας μπορούν να εκτελεστούν οι συναλλαγές.
   2. Στην περίπτωση του ηλεκτρονικού εμπορίου το σημείο αγοράς δεν απαιτεί τόσο τον όρο της φυσικής παρουσίας του καταναλωτή, όσο και του όρου του φυσικού χώρου ως σημείου πραγματοποίησης μιας συναλλαγής. Τα χαρακτηριστικά του ΗΕ είναι ότι η διαθεσιμότητά του είναι από οποιαδήποτε σημείο και ότι πάντα μπορούν να πραγματοποιηθούν συναλλαγές. Ο καταναλωτής μπορεί να διεκπεραιώσει τις συναλλαγές του από οποιοδήποτε χώρο βρίσκεται (δουλειά, σπίτι κλπ., αλλά και αυτοκίνητο, ουρά τράπεζας κλπ., μέσω της κινητής του συσκευής και χρήσης διαδικασιών κινητού εμπορίου). Ως αποτέλεσμα της "αφαίρεσης" της φυσικής υπόστασης, ο ορισμός της αγοράς ξεπερνά την παραδοσιακή έννοια του όρου και επεκτείνεται σε πιο ευρεία έννοια όπου ο χρόνος και η γεωγραφική τοποθεσία δεν είναι παράγοντες που εμποδίζουν την πραγματοποίηση των συναλλαγών όποια ώρα επιθυμεί ο καταναλωτής.


2. Παγκόσμια εμβέλεια (Global reach): μέσα από τις συναλλαγές που πραγματοποιούνται στο ΗΕ, πλέον δεν υπάρχει ο γεωγραφικός περιορισμός. Η εμβέλεια του εμπορίου γίνεται παγκόσμια για τους εμπόρους χωρίς να υπάρχει ο φραγμός των συνόρων. Πιο συγκεκριμένα, το χαρακτηριστικό της εμβέλειας στο ΗΕ αναφέρεται στον συνολικό αριθμό των πελατών / χρηστών που μπορεί να αποκτήσει μια εταιρία μέσω της παρουσίας της στο ΗΕ. Για να κατανοήσουμε καλύτερα το χαρακτηριστικό της εμβέλειας αξίζει να αναφέρουμε ότι θεωρητικά στο ΗΕ το πλήθος των καταναλωτών ισούται με το μέγεθος του πληθυσμού που υπάρχει στο Διαδίκτυο (για το 2014 ανέρχεται σε περίπου 2,92 δισεκ. χρήστες, σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά χρήσης).


3. Παγκόσμια πρότυπα (Universal standards): για να μπορέσει να υπάρχει στο Διαδίκτυο μια κοινή υποδομή υπάρχουν συγκεκριμένα πρότυπα τα οποία αποτελούν ένα σύνολο τεχνολογιών. Τα πρότυπα τεχνολογίας είναι κοινά για όλες τις χώρες του κόσμου. στις συναλλαγές ΗΕ έχουμε την πλευρά του καταναλωτή και την πλευρά του εμπόρου, όπου και οι δύο πλευρές μπορούν να αποκομίσουν οφέλη από την εφαρμογή των παγκόσμιων πρότυπων. Από την πλευρά των καταναλωτών μπορούμε να δούμε ότι οι καταναλωτές εξοικονομούν σημαντικό πολύτιμο χρόνο στη διαδικασία της αναζήτησής τους για νέα προϊόντα και αντίστοιχα μειώνεται και το κόστος αναζήτησής τους. Από την πλευρά τους οι έμποροι μπορούν να έχουν ευκολότερη είσοδο στην αγορά και το κόστος τους να είναι αισθητά μειωμένη από ότι θα συνέβαινε αν δεν υπήρχε η εφαρμογή των παγκόσμιων προτύπων.


4. Αφθονία (Richness): Όπως στο παραδοσιακό πλέον και στο ΗΕ είναι διαθέσιμη η άμεση επικοινωνία ενός χρήστη / αγοραστή με κάποιον πωλητή μέσω ζωντανής συνομιλίας. Ο καταναλωτής μπορεί να ενημερώνεται από τον πωλητή μέσω προσωπικής επικοινωνίας σχετικά με ζητήματα ή προβλήματα που αντιμετωπίζει κατά τη διάρκεια της πώλησης του προϊόντος. Η αφθονία σχετίζεται με το περιεχόμενο και την πολυπλοκότητα της επικοινωνίας.


5. Διαδραστικότητα (Interactivity): Σε πιο παραδοσιακές μορφές εμπορίου η επικοινωνία που υπήρχε μεταξύ του αγοραστή / καταναλωτή του προϊόντος και του εμπόρου ήταν μονόδρομη. Ο καταναλωτής πραγματοποιούσε την αγορά του και η αλληλεπίδραση με τον έμπορο τερμάτιζε και ως αποτέλεσμα ο έμπορος δεν μπορούσε να έχει κάποια πληροφόρηση από τον πελάτη σχετικά με το πόσο ικανοποιημένος έμεινε από το προϊόν. Με την εξέλιξη των τεχνολογιών ΗΕ πλέον η επικοινωνία μεταξύ των δυο πλευρών έχει καταστεί αμφίδρομη και μέσα από τη διαδραστικότητα που υπάρχει αναπτύσσεται μια δυναμική συζήτηση. Αποτέλεσμα της ανατροφοδότησης της αμφίδρομης επικοινωνίας είναι ότι ο έμπορος μπορεί να ενημερώνεται άμεσα από τον ίδιο τον χρήστη / καταναλωτή σχετικά με τη χρηστική εμπειρία που είχε σε όλη τη διάρκεια της συναλλαγής. Η νέα αυτή μορφή επικοινωνίας παρέχει στον έμπορο τη δυνατότητα να ανακαλύπτει τα δυνατά και αδύναμά του σημεία και να τα βελτιώνει ώστε να μπορεί να προσελκύει περισσότερους πελάτες και να διεκδικεί μεγαλύτερο μερίδιο στην αγορά.


6. Πυκνότητα πληροφοριών (Information density): με τη ραγδαία εξέλιξη του Διαδικτύου και των συναλλαγών που πραγματοποιούνται παρατηρούμε ότι έχει αυξηθεί εκθετικά ο συνολικός όγκος ποσότητας πληροφοριών που υπάρχει και είναι διαθέσιμος στους εμπόρους και στους καταναλωτές. Μέσα από τη χρήση της τεχνολογίας επιτυγχάνεται και η ποιότητα των πληροφοριών που προσφέρονται. Πιο συγκεκριμένα, μέσα από τη χρήση των τεχνολογιών ΗΕ έχουμε μειωμένο κόστος και αύξηση της ποιότητας των πληροφοριών. Οι καταναλωτές πραγματοποιούν καθημερινά έναν μεγάλο όγκο αγορών. Επιπλέον, ένας ορθολογικός καταναλωτής θέλει να πραγματοποιήσει την καλύτερη αγορά με το μικρότερο δυνατό κόστος. Μέσα από την πυκνότητα των πληροφοριών μπορεί να ενημερώνεται για τις τιμές των προϊόντων που αγοράζει και να υπάρχει διαφάνεια των τιμών με άμεση και γρήγορη πρόσβαση. Ένα ακόμα βήμα, πέρα από τη διαφάνεια των τιμών που ανακαλύπτει εύκολα ο καταναλωτής, είναι ότι μπορεί να ανακαλύψει (έως ένα βαθμό) και το πραγματικό κόστος που έχει μια επιχείρηση που εμπορεύεται τα προϊόντα που αγοράζει (επιτυγχάνεται λοιπόν και διαφάνεια κόστους). Η αξιοποίηση της πυκνότητας της πληροφορίας (με την εφαρμογή ειδικών τεχνικών και αλγορίθμων σχετικών με την εξόρυξη ποιοτικών πληροφοριών και σε συνδυασμό με την ομαδοποίηση των χρηστών και των προτιμήσεων τους) μπορεί να προσφέρει στους εμπόρους ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Οι έμποροι μπορούν να ομαδοποιήσουν τους αγοραστές τους, να αντιστοιχήσουν ποιες ομάδες αγοραστών είναι διατεθειμένες να δαπανήσουν συγκεκριμένο χρηματικό ποσό για ένα προϊόν και να τα διαθέτουν ανάλογα.


7. Εξατομίκευση / Προσαρμογή (Personalization / Customization): όπως έχουμε αναφέρει και σε προηγούμενο χαρακτηριστικό ο χρήστης όταν πραγματοποιούσε μια συναλλαγή στο παραδοσιακό εμπόριο η διαδικασία ήταν γενική, μπορεί να μην ήταν καθόλου κοντά στις προτιμήσεις του, και αρκετά συχνά σε καταστήματα μεγάλου πλήθους επιλογών ήταν μια απρόσωπη διαδικασία με περιορισμένη δυνατότητα βοήθειας για υποστήριξη της καλύτερης δυνατής επιλογής. Στο ΗΕ ο χρήστης / καταναλωτής πλέον έρχεται στο επίκεντρο και του παρέχονται πληροφορίες με κεντρικό άξονα τις μεμονωμένες προτιμήσεις του. Ένα απλό παράδειγμα είναι αυτό της ηλεκτρονικής εφημερίδας: πολλοί χρήστες έχουν πρόσβαση αλλά ο καθένας τους έχει να επιλέξει ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις του τι θέλει να εμφανίζεται όταν μπαίνει στη σελίδα της εφημερίδας (πχ. κάποιος χρήστης προτιμά να βλέπει νέα σχετικά με τον αθλητισμό, ενώ ένας άλλος σχετικά με τις οικονομικές εξελίξεις). Αποτέλεσμα της στοχευμένης παροχής και διαμόρφωσης του περιεχομένου είναι η εξατομίκευση. Μέσα από την εξατομίκευση οι έμποροι μπορούν να χρησιμοποιούν εξατομικευμένα μηνύματα που αναφέρονται συγκεκριμένα σε κάθε χρήστη ξεχωριστά. Αυτά τα μηνύματα μπορεί να σχετίζονται με συστάσεις για προϊόντα που αναμένεται να ενδιαφέρουν τον χρήστη και μπορεί να σχετίζονται και με το ιστορικό παλαιότερων αγορών που είχε αυτός πραγματοποιήσει. Η έννοια της εξατομίκευσης είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη δυνατότητα προσαρμογής προϊόντων ή υπηρεσιών. Η ανάλυση χαρακτηριστικών συμπεριφοράς των χρηστών μέσα στις εφαρμογές/τόπους του παγκόσμιου Ιστού, είναι αυτή που κυρίως τροφοδοτεί την εξατομίκευση και προσαρμογή των μηνυμάτων, προϊόντων και υπηρεσιών. Τα χαρακτηριστικά αυτά αφορούν τις προτιμήσεις κάθε αγοραστή ξεχωριστά, το ιστορικό των περιηγήσεων και συναλλαγών του και γενικά άλλα ατομικά μοναδικά χαρακτηριστικά κάθε καταναλωτή τα οποία όμως συνδυάζονται με τις προτιμήσεις αγοραστών που φαίνεται να συμπεριφέρονται παρόμοια.


8. Κοινωνική τεχνολογία (social technology): στους χρήστες πλέον είναι εύκολη η διαμοίραση πολυμεσικού περιεχομένου (κείμενο, ήχος, εικόνες, βίντεο κλπ.) μέσω των τεχνολογιών του Διαδικτύου. Αποτέλεσμα είναι η τεχνολογία να έρχεται κοντά στους χρήστες και τις ανάγκες τους, και να αποκτά μάλιστα και κοινωνικό χαρακτήρα με την ενδυνάμωση της κοινωνικότητας (κυρίως μέσα από την ύπαρξη των κοινωνικών δικτύων, social networks). Οι χρήστες δεν είναι απλώς παθητικοί δέκτες πληροφοριών στον Παγκόσμιο Ιστό, αλλά είναι και δημιουργοί του περιεχομένου του. Στα πρώτα χρόνια του ΗΕ η επικοινωνία ήταν «ένας προς πολλούς» ενώ στο σύγχρονο ΗΕ είναι «πολλοί προς πολλούς». Η μονόδρομη επικοινωνία («ένας προς πολλούς») σημαίνει ότι υπάρχει μια συγκεκριμένη ομάδα που δημιουργεί, διανέμει και διαχειρίζεται το περιεχόμενο. Το επίπεδο της αλληλεπίδρασης με τους χρήστες που λαμβάνουν το περιεχόμενο είναι χαμηλό. Το μοντέλο της αμφίδρομης επικοινωνίας («πολλοί προς πολλούς») που υπάρχει στο σύγχρονο, βασισμένο στην κοινωνική τεχνολογία ΗΕ, αναφέρεται στη δημιουργία και διαμοίραση μαζικού περιεχομένου από τους ίδιους τους χρήστες. Το επίπεδο αλληλεπίδρασης που υπάρχει μεταξύ των χρηστών (είτε είναι οι δημιουργοί του περιεχομένου είτε αυτοί που το παραλαμβάνουν και το αξιοποιούν) είναι υψηλό. Οι χρήστες οργανώνονται σε δομές κοινωνικών δικτύων και μέσω αυτών μοιράζονται με το δίκτυο των «φίλων» τους το περιεχόμενο ενδιαφέροντός τους.

Στην παρακάτω εικόνα μπορούμε να δούμε σε μια σχηματική αναπαράσταση τα οκτώ χαρακτηριστικά που περιγράψαμε προηγουμένως με κεντρικό κοινό σημείο τις τεχνολογίες ΗΕ.

Κάντε κλικ για επανάληψη της κίνησης στην παρακάτω εικόνα:

Εικόνα 1. 1 Χαρακτηριστικά Τεχνολογίας Ηλεκτρονικού Εμπορίου

2. Το Διαδίκτυο και η δομή του

Το Διαδίκτυο (Internet) ως όρος δεν είναι πρόσφατος. Η έναρξη της λειτουργίας του Διαδικτύου έχει τοποθετηθεί σχεδόν περισσότερες από πέντε δεκαετίες πριν, όταν και είχε δημιουργηθεί η πρώτη μορφή σε επίπεδο επικοινωνίας πανεπιστημίων. Η βασική δομή του Διαδικτύου στηρίζεται στην ύπαρξη εκατομμυρίων υπολογιστών οι οποίοι ομαδοποιούνται και συνδέονται μεταξύ τους σε χιλιάδες δίκτυα. Το Διαδίκτυο αποτελεί ένα διασυνδεδεμένο δίκτυο πολλών δικτύων που ακολουθούν κοινά πρότυπα.

Στην παρακάτω εικόνα μπορούμε να δούμε συνοπτικά τα στάδια της εξέλιξης του Διαδικτύου. Η αρχική δομή του Διαδικτύου ξεκίνησε από τη σύνδεση μεγάλων υπολογιστών που υποστήριζαν την επικοινωνία μεταξύ διαφορετικών πανεπιστημιουπόλεων (πρώτη περίοδος: 1961-1974). Στην πρώτη περίοδο της ανάπτυξης του Διαδικτύου, η περίοδος αυτή ονομάζεται «Καινοτομία» γιατί μόλις πρωτοξεκίνησε το Διαδίκτυο, παγιώθηκαν τα βασικά στοιχεία (μεταγωγή πακέτων, πρωτόκολλο ελέγχου TCP/IP και μοντέλο πελάτη-διακομιστή) και αναπτύχθηκαν ψηφιακές συσκευές και συστήματα λογισμικού για να μπορεί να υποστηριχθεί η επικοινωνία των διαφορετικών μερών. Το δεύτερο στάδιο όπου καθιερώθηκε και ευρέως το Διαδίκτυο (1975-1994), υποστηρίχθηκε και χρηματοδοτήθηκε από την κυβέρνηση και το υπουργείο Άμυνας της Αμερικής. Μέσα από τη χρηματοδότηση που δόθηκε στόχος ήταν να διερευνηθούν περεταίρω τα ήδη υπάρχοντα βασικά στοιχεία του Διαδικτύου και να γίνουν επίσημα αποδεκτά. Τελικός στόχος ήταν η ανάπτυξη ενός συστήματος που θα προσέφερε πλεονέκτημα στην επικοινωνία του στρατού σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου. Αποτέλεσμα σε αυτό το στάδιο είναι η κατασκευή του γνωστού υπερ-υπολογιστικού συστήματος ARPANET (Advanced Research Projects Agency Network). Από το 1995 έως και σήμερα το Διαδίκτυο περνάει στην επιχειρηματική του διάσταση και γίνεται διαθέσιμο σε ευρεία χρήση σε όλους τους πολίτες μέσω ιδιωτικών παρόχων που χρηματοδοτούνται, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια από τις κυβερνήσεις.

Κάντε κλικ για επανάληψη της κίνησης στην παρακάτω εικόνα:

Εικόνα 1. 2 Τα τρία στάδια εξέλιξης του Διαδικτύου

Το Διαδίκτυο έχει τη δική του δομή που όσα χρόνια και αν περάσουν παραμένει πάντα ο αμετάβλητος πυρήνας του (Tanenbaum and Wetherall, 2010). Αυτή η δομή βασίζεται σε τρεις πυλώνες, τους οποίους θα περιγράψουμε εκτενέστερα στην παρούσα ενότητα, και είναι:

1. Μεταγωγή πακέτων
2. Πρωτόκολλο ελέγχου μετάδοσης/πρωτόκολλο Διαδικτύου (TCP/IP)
3. Μοντέλο πελάτη-διακομιστή

Αν θέταμε το ερώτημα «Πρέπει κάποιος να γνωρίζει τη δομή του Διαδικτύου;» η απάντηση είναι «Ναι», ιδιαίτερα αν δραστηριοποιείται στον σημερινό επιχειρηματικό κόσμο. Ανάλογα βέβαια με το πόστο στο οποίο βρίσκεται κάποιος επαγγελματίας μέσα σε έναν οργανισμό ορίζεται και η οπτική ή το ποσοστό εμβάθυνσης που θα πρέπει να έχει στη δομή του Διαδικτύου. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι οι γνώσεις της δομής που απαιτούνται να έχει ο υπεύθυνος μάρκετινγκ σε σύγκριση με έναν προγραμματιστή είναι πολύ διαφορετικές. Ο πρώτος αρκεί να έχει γενικές γνώσεις της δομής του Διαδικτύου, προσπαθώντας απλώς να κατανοήσει ότι υπάρχουν σελίδες που συνδέονται με κάποιο τρόπο μεταξύ τους και οι οποίες δημιουργούνται (κυρίως) σε έναν διακομιστή. Ο προγραμματιστής πρέπει να είναι άρτια καταρτισμένος και να έχει πλήρως ξεκαθαρισμένες τις έννοιες που αποτελούν τη δομή του Διαδικτύου για να μπορεί να παράγει και να συντηρεί λογισμικό για τις υπάρχουσες υποδομές.

2.1 Μεταγωγή πακέτων

Κατά τη μεταφορά της από έναν πομπό σε έναν δέκτη, η πληροφορία είναι κατακερματισμένη σε πακέτα δεδομένων. Ο υπολογιστής-πομπός στέλνει / εκπέμπει την πληροφορία, η πληροφορία κατακερματίζεται σε πακέτα για να μεταφερθεί μέσα από το δίκτυο, και στον υπολογιστή-δέκτη που παραλαμβάνει τα πακέτα της πληροφορίας γίνεται η επανασύνθεσή της. Πιο συγκεκριμένα, στη μεταγωγή πακέτων τα ψηφιακά μηνύματα "τεμαχίζονται" σε διακριτές μονάδες που ονομάζονται πακέτα. Τα πακέτα αυτά στέλνονται προς διάφορες διαθέσιμες διαδρομές επικοινωνίας και τα μηνύματα επανασυντίθενται όταν φτάσουν στον τελικό προορισμό τους. (Tanenbaum and Wetherall, 2010)

Στην διαδικασία της μεταγωγής πακέτων από το σημείο αποστολής του μηνύματος μέχρι τον προορισμό, όπου το μήνυμα ανασυγκροτείται, υπάρχουν κάποια στάδια τα οποία ακολουθούνται:

1. Αρχικά ο αποστολέας του μηνύματος (που είναι και ο δημιουργός του) συντάσσει το μήνυμα που θέλει να στείλει (με χρήση της φυσικής γλώσσας που είναι κατανοητή από τον άνθρωπο). Όταν ολοκληρώσει τη σύνθεση του μηνύματός του στην πλευρά του ο αποστολέας, μπαίνει στη διαδικασία της αποστολής του.
2. Ξεκινάει μια διαδικασία μετατροπής του μηνύματος σε μια μορφή που είναι κατανοητή από τους υπολογιστές και το δίκτυο που είναι υπεύθυνο για τη μεταφορά του μηνύματος. Το αρχικό μήνυμα ψηφιοποιείται σε bits και χωρίζεται σε πακέτα καθορισμένου μεγέθους. Αυτά τα πακέτα μεταφέρονται μέσα στο δίκτυο.
3. Σε κάθε ένα από τα πακέτα προστίθενται πληροφορίες κεφαλίδας που δείχνουν διάφορες λεπτομέρειες για την ορθή μεταγωγή του πακέτου όπως είναι η διεύθυνση προέλευσης και η διεύθυνση προορισμού του πακέτου. Άλλες πληροφορίες που υπάρχουν στις κεφαλίδες που προσαρτώνται στα πακέτα είναι πληροφορίες για έλεγχο σφαλμάτων που μπορεί να συμβούν στη διάρκεια της μεταγωγής.
4. Κατά τη διάρκεια της μεταγωγής τα πακέτα δεν ακολουθούν πάντοτε κάποια προκαθορισμένη διαδρομή μέσα στο δίκτυο, αλλά δρομολογούνται από υπολογιστή σε υπολογιστή μέχρι να φτάσουν στον τελικό τους προορισμό. Οι υπολογιστές (και οι υλικές διατάξεις) που δρομολογούν τα πακέτα ονομάζονται δρομολογητές και είναι ουσιαστικά υπολογιστές που έχουν αναλάβει την αποστολή τον πακέτων στον δέκτη μέσω των διασυνδέσεων των δικτύων υπολογιστών που αποτελούν το Διαδίκτυο. Για να υπάρχει διασφάλιση στο δίκτυο ότι η διαδρομή που ακολουθούν τα πακέτα στο δίκτυο είναι η καλύτερη δυνατή που υπάρχει (δεδομένων και των δυναμικών συνθηκών που υπάρχουν στα δίκτυα) μέχρι να φτάσουν στον τελικό προορισμό τους, χρησιμοποιούνται προγράμματα που ονομάζονται αλγόριθμοι δρομολόγησης.
5. Το τελικό στάδιο είναι όταν όλα τα πακέτα φτάσουν επιτυχώς στον τελικό προορισμό (όχι απαραιτήτως με τη σειρά με την οποία ξεκίνησαν) και ανάλογα με τις πληροφορίες κεφαλίδας που διαθέτουν ξεκινάει η διαδικασία της ανασυγκρότησης του μηνύματος (με την τοποθέτηση στη σωστή σειρά των πακέτων) για να το διαβάσει ο παραλήπτης.

2.2 Πρωτόκολλο ελέγχου μετάδοσης/πρωτόκολλο Διαδικτύου (TCP/IP)

Η μεταφορά των πακέτων που περιγράψαμε προηγουμένως αποτέλεσε για το Διαδίκτυο το πρώτο μεγάλο επίτευγμα για τη δυνατότητα της επικοινωνίας, ωστόσο δεν ήταν αρκετό. Στη μεταφορά πακέτων δεν υπήρχε μια κοινά αποδεκτή μέθοδος η οποία θα ήταν ικανή να διασπά σε πακέτα τα ψηφιακά μηνύματα, να τα στέλνει όλα στην κατάλληλη διεύθυνση και να τα ανασυγκροτεί όλα πάλι σε ένα μήνυμα. Λύση για αυτό το πρόβλημα δόθηκε με την εφαρμογή της χρήσης ενός κοινώς αποδεκτού συνόλου κριτηρίων και κανόνων που εφαρμόζονται για τη μεταφορά των δεδομένων και είναι ουσιαστικά το πρωτόκολλο.

Η εφαρμογή του πρωτοκόλλου μας βοηθάει να ανιχνεύσουμε σφάλματα στα μηνύματα και στην ταχύτητα μετάδοσης τους στο δίκτυο, και είναι υπεύθυνο για τη διάταξη, μορφοποίηση και συμπίεση των μηνυμάτων. Επίσης ένα πρωτόκολλο καθορίζει τα μέσα με τα οποία οι συσκευές που είναι υπεύθυνες για τη διακίνηση των μηνυμάτων στο δίκτυο δείχνουν ότι έχουν σταματήσει να λαμβάνουν ή να στέλνουν μηνύματα. Βασικό πρωτόκολλο επικοινωνίας στο Διαδίκτυο έχει αποτελέσει το Πρωτόκολλο ελέγχου μετάδοσης/Πρωτόκολλο Internet (TCP/IP) (Tanenbaum and Wetherall, 2010). Το πρωτόκολλο που είναι υπεύθυνο για τη σύνδεση ανάμεσα στους υπολογιστές του πομπού και του δέκτη του ψηφιακού μηνύματος στο Διαδίκτυο, είναι υπεύθυνο για τη συγκέντρωση των πακέτων στον δέκτη και χειρίζεται τη συλλογή αυτών των πακέτων στα ενδιάμεσα στάδια, είναι το πρωτόκολλο TCP. Για την πραγματική παράδοση των πακέτων το πρωτόκολλο που είναι υπεύθυνο είναι το IP που παρέχει και το σύστημα διευθυνσιοδότησης του Διαδικτύου.

Το πρωτόκολλο TCP/IP είναι ένα πρωτόκολλο για δίκτυα μεγάλης κλίμακας και η διαστρωμάτωση της αρχιτεκτονικής του βασίζεται σε 4 επίπεδα (Comer, 2014):

• Επίπεδο εφαρμογής:

  παρέχει ένα σύνολο από μια πληθώρα πολλών διαφορετικών εφαρμογών οι οποίες έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες που προσφέρονται από τα κατώτερα επίπεδα της αρχιτεκτονικής του πρωτοκόλλου.

• Επίπεδο μεταφοράς μεταξύ κεντρικών υπολογιστών (TCP):

  σε αυτό το επίπεδο της αρχιτεκτονικής παρέχεται η επικοινωνία με την εφαρμογή. Αυτό το επίπεδο θέτει σε ακολουθία και ενημερώνει τα πακέτα που εισέρχονται και εξέρχονται από την εφαρμογή.

• Επίπεδο Internet (IP):

  αναλαμβάνει τη διευθυνσιοδότηση των πακέτων, τη συγκέντρωσή τους και την αποστολή τους στον τελικό παραλήπτη / δέκτη μέσω του Διαδικτύου.

• Επίπεδο διεπαφής δικτύου:

  αυτό το επίπεδο αναλαμβάνει την ευθύνη για την τοποθέτηση και τη λήψη των πακέτων μέσω του δικτύου.

Το σύστημα που έχει αναπτυχθεί στο Διαδίκτυο για την IP διευθυνσιοδότηση παρέχει τη δυνατότητα σε εκατομμύρια υπολογιστές που είναι συνδεδεμένοι στο Διαδίκτυο να έχουν επικοινωνία μεταξύ τους. Κάθε ένας υπολογιστής που συνδέεται στο Διαδίκτυο για να μπορεί τόσο να λάβει όσο και να στείλει πακέτα TCP πρέπει να έχει μια διεύθυνση IP. Σήμερα υπάρχουν 2 εκδόσεις διευθύνσεων IP. Η μια (τρέχουσα) έκδοση είναι η IPv4: είναι ένας αριθμός που εκφράζεται με έναν αριθμό της τάξης των 32 bit, χωρισμένος σε τέσσερις ομάδες με χρήση τελείας (πχ. 52.21.430.12). Δίνει δυνατότητα για 2^32 (περίπου 4,3 δισεκατ.) διαφορετικές διευθύνσεις. Η άλλη (νεότερη) έκδοση, που στοχεύει να πάρει τη θέση της τρέχουσας, είναι η διεύθυνση IPv6: ένας αριθμός αυτή τη φορά της τάξης των 128bit. Δίνει δυνατότητα για 2^128 (περίπου 3,4?10^38) διαφορετικές διευθύνσεις. Ο λόγος για τον οποίο δημιουργήθηκαν οι διευθύνσεις IPv6 είναι η ανάγκη για υποστήριξη περισσότερων διευθύνσεων. Οι διευθύνσεις IPv6 είναι αριθμοί χωρισμένοι σε οκτώ ομάδες, με χρήση άνω-κάτω τελείας ως διαχωριστή, όπου κάθε ομάδα έχει 4 δεκαεξαδικά ψηφία (πχ. 2001:0db8:85a3:0042:1000:8a2e:0370:7334).

Όπως προαναφέραμε μια διεύθυνση IPv4 αποτελείται από 32 bit (4 bytes) και είναι μοναδική για κάθε υπολογιστή και κατά ευρεία κλίμακα και για κάθε χρήστη που εισέρχεται στο Διαδίκτυο. Επειδή είναι δύσκολο για ένα χρήστη να μπορεί να θυμάται τις αριθμητικές τιμές, η IP εκφράζεται σε φυσική γλώσσα μέσα από το όνομα τομέα. Ένα σύστημα ονομάτων τομέα (DNS) εκφράζει σε φυσική γλώσσα τις αριθμητικές τιμές από τις οποίες αποτελείται μια διεύθυνση IP (παράδειγμα η IP διεύθυνση 195.251.213.229 είναι η αντίστοιχη στο όνομα τομέα uom.gr). Η διεύθυνση που χρησιμοποιεί ένα πρόγραμμα περιηγητή για να εντοπίσει μια θέση περιεχομένου στον Π.Ι. ονομάζεται Ενιαίος Εντοπιστής Πόρων (URL). Πχ. αν βρισκόμαστε στην κεντρική σελίδα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και θέλουμε να πάμε στις πληροφορίες που αφορούν το τμήμα της Εφαρμοσμένης Πληροφορικής, το URL που θα ακολουθήσουμε είναι http://www.uom.gr/index.php?tmima=6&categorymenu=2. Παρατηρούμε ότι η χρήση διεύθυνσης σε φυσική γλώσσα (για να μεταβεί σε μια ιστοσελίδα και για να περιηγηθεί μέσα σε αυτήν) είναι παρόμοια με του καταλόγου/φακέλου αρχείων σε έναν υπολογιστή.

Αν θέλουμε να δούμε αν μια ιστοσελίδα είναι ενεργή και γνωρίζουμε το URL της σελίδας, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την εντολή ping και αμέσως μετά με έναν κενό χαρακτήρα να δώσουμε το URL αυτής. Έτσι στέλνουμε και λαμβάνουμε κάποια πακέτα δοκιμής σύνδεσης, για να δούμε αν είναι ενεργός ο τομέας (μπορούμε να πληροφορηθούμε και την IP διεύθυνση της σελίδας). Για λόγους ασφαλείας αρκετές διευθύνσεις μπορεί να μην ανταποκρίνονται στην εντολή ping (δε στέλνουν πίσω πακέτα), για να προστατευθούν από πιθανές επιθέσεις.

2.3 Μοντέλο πελάτη-διακομιστή

Η μεταγωγή πακέτων και το πρωτόκολλο TCP / IP κατάφεραν να παρέχουν τους θεμέλιους λίθους για τους νόμους και τους κανόνες που διέπουν την επικοινωνία στο Διαδίκτυο. Ωστόσο για να φτάσουμε στο επίπεδο που γνωρίζουμε το Διαδίκτυο σήμερα, χρειάστηκε η αξιοποίηση του μοντέλου πελάτη-διακομιστή. Στο μοντέλο αυτό, αρχικά σχετικά μικρής ισχύος υπολογιστές, αλλά πλέον και αρκετά ισχυροί υπολογιστές (ως πελάτες), συνδέονται σε ένα δίκτυο μέσω ενός ή περισσότερων διακομιστών. Όπως βλέπουμε και στην παρακάτω εικόνα έχουμε στην πλευρά του δικτύου ένα σύνολο από υπολογιστές που είναι οι πελάτες και μέσω ενός διακομιστή εισέρχονται για την πλοήγησή τους στο Διαδίκτυο. Οι διακομιστές είναι δικτυωμένοι υπολογιστές που η χρήση τους βασίζεται στη συνεχή εκτέλεση απαραίτητων κοινών λειτουργιών που πραγματοποιούνται από τους υπολογιστές - πελάτες, λειτουργίες όπως εφαρμογές λογισμικού, αποθήκευση αρχείων κλπ.

Κάντε κλικ για επανάληψη της κίνησης στην παρακάτω εικόνα:

Εικόνα 1. 4 Μοντέλο πελάτη/διακομιστή

3. Ο Παγκόσμιος Ιστός

Ο Παγκόσμιος Ιστός (Π.Ι.) είναι μια από τις πιο διαδεδομένες και ευρέως χρησιμοποιούμενες υπηρεσίες που προσφέρει το Διαδίκτυο. Ο Π.Ι. στηρίζεται στην υποδομή του Διαδικτύου, είναι κατά μία έννοια ένα τμήμα του όπως παρουσιάζουμε στην ακόλουθη εικόνα. Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη σύνδεση που υπάρχει μεταξύ του Διαδικτύου και του Π.Ι. παρέχουμε παρακάτω τους ορισμούς τους:

Διαδίκτυο (Internet): αποτελεί τον γενικευμένο όρο για τη φυσική διασύνδεση σε επίπεδο υλικού (hardware) μεταξύ ενός δικτύου υπολογιστών. Μέσα στο κοινό δίκτυο των Η/Υ που δημιουργείται υπάρχουν μηχανισμοί όπως το TCP/IP πρωτόκολλο, peer-to-peer δίκτυα, δρομολογητές κλπ. που όλα μαζί συμβάλλουν στη δημιουργία του Διαδικτύου.

Παγκόσμιος Ιστός (Π.Ι., Web): το Διαδίκτυο λειτουργεί ως το φυσικό μέσο αποθήκευσης της πληροφορίας που δημιουργείται στον Π.Ι. μέσω των χρηστών του. Ο Π.Ι. αφορά στην πλευρά του λογισμικού (software) και προσφέρει τη δυνατότητα διαμοίρασης πληροφοριών και υπηρεσιών (π.χ. κοινωνικά δίκτυα, ηλεκτρονικές συναλλαγές).

Κάντε κλικ για επανάληψη της κίνησης στην παρακάτω εικόνα:

Εικόνα 1. 5: Το Διαδίκτυο και ο Παγκόσμιος Ιστός

Ο Π.Ι. αποτελεί ένα κατανεμημένο σύστημα μεγάλης κλίμακας με δισεκατομμύρια ιστοσελίδες που δημιουργούνται από μη-συντονισμένες ενέργειες εκατομμυρίων χρηστών. Ο Π.Ι. είναι ένα μοναδικό μέσο παγκόσμιας εμβέλειας για αποθήκευση, μεταφορά και διαμοίραση περιεχομένου / δεδομένων μεταξύ χρηστών σε όλων τον κόσμο. Έχει συμβάλει σημαντικά στη βελτίωση πολλών διαφορετικών τομέων όπως είναι οι συναλλαγές, η εκπαίδευση, οι επιχειρήσεις κλπ.

Όπως συμβαίνει στα περισσότερα ζητήματα, έτσι και στον Π.Ι. υπάρχουν εκτός από καθαρά θετικές και λιγότερο θετικές πτυχές που δημιουργούν προκλήσεις για την αντιμετώπισή τους. Πιο συγκεκριμένα, τα πλεονεκτήματα που προσφέρει ο Π.Ι. είναι:

• εύκολη, γρήγορη, άμεση πρόσβαση και χρήση
• ανοικτή/ελεύθερη πρόσβαση σε μεγάλο όγκο περιεχομένου (γνώσεις, πληροφορίες)
• εφαρμογές και υπηρεσίες που συμβάλλουν στη συλλογική συνείδηση (collective awareness)

Από την άλλη όψη του νομίσματος του Π.Ι. υπάρχουν και οι ακόλουθες προκλήσεις:

• Υπάρχει (και συνεχώς αυξάνει) μεγάλος όγκος δεδομένων από τις διαφορετικές ιστοσελίδες, εφαρμογές και υπηρεσίες που υπάρχουν στον Π.Ι. Λόγω του μεγάλου όγκου πληροφορίας, απαιτείται συνεχής προσπάθεια για δημιουργία ειδικών εργαλείων υποστήριξης της σύνδεσης και οργάνωσης πληροφοριών, για παροχή ποιοτικών αποτελεσμάτων αναζήτησης.
• Ανάγκη για συνεχή εξέλιξη στην υποστήριξη ποιοτικής εμπειρίας πλοήγησης: η σχεδίαση μιας ιστοστελίδας (διεπαφής και λειτουργικότητάς της) που στοχεύει στη βελτίωση της εμπειρίας χρήστη (user experience) είναι μια σημαντικά ισχυρή παράμετρος διατήρησης του ενδιαφέροντος του χρήστη
• Οι πληροφορίες βρίσκονται αρκετές φορές διάσπαρτες και ασύνδετες (ανάγκη για πληρέστερες μορφές διασύνδεσης των δεδομένων, linked data).

Η τρέχουσα κατάσταση που επικρατεί στον Π.Ι. είναι η συνεχής εξέλιξη και ανανέωση τεχνολογιών, η ολοένα και μεγαλύτερη συμμετοχή των χρηστών ως δημιουργοί περιεχομένου, καθώς και η συνεχής αύξηση της χρήσης των κινητών συσκευών ως μέσο πρόσβασης στις υπηρεσίες και εφαρμογές του. Προσπαθώντας να συνοψίσουμε την υπάρχουσα κατάσταση του Π.Ι. μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής:

• Σε επίπεδο υποδομής έχουμε φθηνότερες και περισσότερες μηχανές με μεγαλύτερη ταχύτητα
• Οι χρήστες είναι διαχειριστές και ρυθμιστές της πληροφορίας.
• Υπάρχουν συνεχείς αλλαγές και γρήγορες εξελίξεις που αφορούν τόσο τις τεχνολογίες (π.χ. εξέλιξη σε κινητές συσκευές και χρήση κατάλληλων τεχνολογιών, όπως jQuery mobile) όσο και τις νέες ανάγκες που εμφανίζονται
• Αλλαγή του μεγέθους της κλίμακας σύμφωνα με τον όγκο των δεδομένων (αλγόριθμοι και τεχνικές που θεωρούνται αποδοτικές σε μια κλίμακα 100X δεν είναι το ίδιο με μια 1000X).

Ο Π.Ι. μπορεί να αναπαρασταθεί και με τη μορφή γράφου, δηλαδή ενός συνόλου κόμβων (nodes) και ακμών (arcs). Στο επίπεδο του Διαδικτύου οι κόμβοι είναι οι υπολογιστές και οι δρομολογητές ενώ στο επίπεδο του Π.Ι. κόμβοι είναι οι ιστοσελίδες και ακμές οι υπερσύνδεσμοι (Broder et al., 2000). Σημεία προσοχής:

• Ο Π.Ι. αποτελεί έναν μεγάλης κλίμακας γράφο που είναι δυναμικά εξελισσόμενος και γεωγραφικά κατανεμημένος.
• Η δομή του γράφου δεν είναι μια τυχαία 'κατάσταση': τη δομή του γράφου τη συναντάμε σε αρκετές επιστήμες, όπως είναι η βιολογία ή τα μαθηματικά.
• Στόχος της μελέτης του Π.Ι. ως γράφο είναι η ανακάλυψη νέων τεχνικών και αλγορίθμων που συμβάλλουν στην καλύτερη ευρετηριοποίηση και κατανομή του περιεχομένου.
• Η μελέτη του Π.Ι. ως γράφο βοηθά και τη διάσταση της αναπαράστασης ενός κοινωνιολογικού δικτύου αφού οι χρήστες (στα επιμέρους κοινωνικά δίκτυα τα οποία συμμετέχουν) μοιράζονται τις απόψεις και τα συναισθήματά και υπάρχουν αναφορές σε τρέχοντα γεγονότα.
• Η δομή του Π.Ι. ως γράφου μπορεί να συμβάλει στην κατανόηση της συμπεριφοράς των χρηστών κατά τη διάρκεια των συναλλαγών τους.

3.1 Ιστοσελίδες και υπερκείμενο

Οι ιστοσελίδες που επισκέπτονται οι χρήστες κατά την πλοήγησή τους στο Π.Ι. χωρίζονται σε στατικές και δυναμικές ιστοσελίδες. Η πλειονότητα πλέον των ιστοσελίδων είναι δυναμικού περιεχομένου. Τα χαρακτηριστικά των στατικών σελίδων είναι:

• Είναι γραμμένες με πηγαίο κώδικα html.
• Το περιεχόμενο προϋπάρχει.
• Το περιεχόμενό τους παραμένει το ίδιο μέχρι που κάποιος να το αλλάξει στον πηγαίο κώδικα (source code).
• Η ροή της πληροφορίας είναι μονόδρομη και δεν παράγεται σε πραγματικό χρόνο.
• Είναι η μορφή σελίδων που χρησιμοποιήθηκαν στην αρχική φάση του Π.Ι. (Web 1.0), ενώ σήμερα είναι περιορισμένες οι καταστάσεις στις οποίες θεωρούνται ως κατάλληλή λύση.

Τα χαρακτηριστικά για τις δυναμικές σελίδες που χρησιμοποιούνται πλέον στον Π.Ι. είναι:

• Η πληροφορία παράγεται σε πραγματικό χρόνο.
• Το περιεχόμενο της σελίδας δημιουργείται δυναμικά (δηλαδή συντίθεται τη στιγμή που ένας χρήστης επισκέπτεται την ιστοσελίδα μέσω ενός περιηγητή).
• Οι δυναμικές ιστοσελίδες συμβάλλουν στη γρήγορη ανταπόκριση του περιεχομένου που ζητούν οι χρήστες και αυτό ενημερώνεται/μεταβάλλεται με γρήγορους ρυθμούς.
• Συνδέονται με ένα σύνολο τεχνολογιών (π.χ. front-end και back-end) και τεχνικών προγραμματισμού είτε στην πλευρά του πελάτη, είτε στην πλευρά του διακομιστή.

Ο λόγος για τον οποίο οι χρήστες μπορούν να προσπελάσουν τις ιστοσελίδες είναι γιατί το λογισμικό του περιηγητή που χρησιμοποιούν μπορεί να ζητά τις ιστοσελίδες που είναι αποθηκευμένες σε έναν κεντρικό διακομιστή χρησιμοποιώντας το πρωτόκολλο HTTP (Hypertext Transfer Protocol). Ως υπερκείμενο (hypertext) λογίζεται ένα κείμενο το οποίο περιέχει λέξεις-φράσεις οι οποίες είναι συνδεδεμένες με άλλες λέξεις, φράσεις ή σελίδες με τρόπο λογικό και μη σειριακό-γραμμικό. Όταν ο χρήστης επιλέξει τη λέξη - σύνδεσμο οδηγείται στο συνδεδεμένο νέο σημείο. Ο τρόπος μορφοποίησης των ιστοσελίδων ο οποίος συνδέει κείμενα (ή και πολυμεσικά στοιχεία) ή άλλες σελίδες μεταξύ τους είναι η προαναφερθείσα λογική του υπερκειμένου (υπερμέσα, όταν εμπλέκονται και πολυμεσικά στοιχεία).

Το πρωτόκολλο του Διαδικτύου που αναλαμβάνει να μεταφέρει ιστοσελίδες είναι το Πρωτόκολλο Μεταφοράς Υπερκειμένου (HTTP). Το πρωτόκολλο HTTP σχεδιάστηκε από την ομάδα σχεδίασης του Διαδικτύου (IETF) και από τον παγκόσμιο οργανισμό (W3C). Όταν ένας πελάτης ζητάει να δει ένα ψηφιακό περιεχόμενο, όπως είναι μια ιστοσελίδα, τότε ξεκινάει το πρωτόκολλο HTTP. Η συνδιάλεξη HTTP τερματίζεται αν ο διακομιστής ανταποκριθεί στο αίτημα και αφού στείλει πίσω το περιεχόμενο που ζητήθηκε.

3.2 Γλώσσες σήμανσης στον Π.Ι.

Στον Π.Ι. χρησιμοποιούνται ευρέως δύο γλώσσες σήμανσης (markup) κειμένου:

1. HTML (Hyper Text Markup Language): είναι γλώσσα που χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη ιστοσελίδων στην πλευρά του πελάτη (client-side, front end) και είναι μια σχετικά εύκολη γλώσσα. Για την μορφοποίηση των ιστοσελίδων παρέχεται στους σχεδιαστές ιστοσελίδων ένα σταθερό σύνολο «ετικετών» το οποίο τους βοηθάει να μορφοποιούν τις σελίδες που σχεδιάζουν κάτω από ένα κοινά αναγνωρισμένο και ευρέως χρησιμοποιούμενο πλαίσιο. Η HTML βασίζεται σε ετικέτες (tags ή elements):

• Μια ετικέτα (tag) έχει αρχή και κλείσιμο π.χ. <h1> </h1>
• Ένα στοιχεία (element) είναι και το tag και το κείμενο που περιέχεται μεταξύ της αρχής και του κλεισίματος του tag (element content). Παράδειγμα: <h1> Τίτλος 1 </h1>
• Υπάρχει δυνατότητα ένθεσης των ετικετών

2. XML (Extensible Markup Language): αφορά την ηλεκτρονική κωδικοποίηση κειμένου μέσα από ένα σύνολο κανόνων που προσδιορίζει την εγκυρότητα μιας ετικέτας σήμανσης σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο λειτουργίας. Περιλαμβάνει δηλαδή στο λεξιλόγιό της, όχι μόνο κάποια σύνολα προκαθορισμένων ετικετών, αλλά και τη δυνατότητα καθορισμού νέων ετικετών για την υποστήριξη επιμέρους αναγκών. Κατά ένα τρόπο μπορεί να θεωρηθεί υπερσύνολο της σύγχρονης HTML, αφού οι σύγχρονοι περιηγητές όταν αποδίδουν το περιεχόμενο σελίδων HTML μπορούν πέρα από τις προκαθορισμένες HTML ετικέτες, να 'κατανοήσουν' και οποιαδήποτε 'νόμιμη' ως προς τους XML κανόνες ετικέτα έχει δημιουργηθεί και έχει γίνει αποδεκτή (μέσω χρήσης XML σχημάτων).

4. Σύγχρονα Χαρακτηριστικά στον Παγκόσμιο Ιστό

Για περισσότερες από δυο δεκαετίες έχουμε γίνει μάρτυρες της ραγδαίας και δυναμικής εξέλιξης του Π.Ι. και της υιοθέτησης νέων χαρακτηριστικών που προσαρμόζονται στις απαιτήσεις των καιρών. Το Web 2.0 μπορεί να χαρακτηριστεί ως η καινοτομία στην ιστορία του Διαδικτύου μέχρι σήμερα, καθώς η έλευσή του αποτέλεσε ορόσημο για μια "τεχνολογική έκρηξη" σε σύγκριση με το Web 1.0, που πρόσφερε έναν απλό τρόπο πλοήγησης η οποία καθιστούσε τη σχέση με τον χρήστη μονόδρομη. Στην επιστημονική και επιχειρηματική κοινότητα έχει αξιοποιηθεί στο έπακρο το Web 2.0 τόσο από την οπτική των τεχνολογικών υποδομών όσο και από τη διαχείριση του περιεχομένου. Θεμέλιος λίθος του Web 2.0 είναι η αλληλεπίδραση με τους τελικούς χρήστες οι οποίοι παρέχουν δεδομένα στον Π.Ι. και δεν πλοηγούνται απλώς στις σελίδες του. Στην παρούσα υπό-ενότητα θα αναφερθούμε σε σύγχρονες τάσεις, αναδυόμενες τεχνολογίες και χαρακτηριστικά που παρατηρούνται στον Π.Ι.

4.1 H εξέλιξη του Διαδικτύου και του Παγκόσμιου Ιστού

Καθημερινές πρακτικές που υπάρχουν σε πολλαπλούς τομείς της ζωής μας, όπως είναι η εκπαίδευση ή η υγεία ή ο χρηματοοικονομικός τομέας ή ακόμα και η ίδια η προσωπική ζωή ενός ανθρώπου, έχουν επηρεαστεί σε υψηλό βαθμό από τη ραγδαία εξέλιξη του Διαδικτύου καθώς και από τις υπηρεσίες και εφαρμογές που προσφέρει. Η αστείρευτη συμμετοχή των χρηστών στον Π.Ι. μέσα από τις εφαρμογές και τις υπηρεσίες που παρέχονται, όπως είναι τα κοινωνικά δίκτυα ή τα ηλεκτρονικά καταστήματα, αποτελεί μια από τις κύριες πηγές τροφοδότησης περιεχομένου στον Ιστό, η οποία συνέβαλε στην άνθιση του Web 2.0. Η εξέλιξη του Διαδικτύου και η ενεργή συμμετοχή των χρηστών υποστηρίζεται τόσο από το υλικό όσο και από το λογισμικό:

• υλικό (hardware): η πρόσβαση των χρηστών στο Διαδίκτυο και η αξιοποίηση των χαρακτηριστικών του συνδέεται άμεσα με την οικουμενική πρόσβαση που προσφέρεται. Οι χρήστες μπορούν να έχουν σε πραγματικό χρόνο από οποιαδήποτε σημείο βρίσκονται πρόσβαση στο Διαδίκτυο, με αποτέλεσμα να μπορούν να αλληλεπιδρούν με άλλους χρήστες, να πραγματοποιούν αγορές ή γενικά να χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες του Διαδικτύου. Σε αυτήν τη δυνατότητα έχει συμβάλλει η δημιουργία κατάλληλων τηλεπικοινωνιακών υποδομών οι οποίες έχουν προσφέρει ασύρματη πρόσβαση και η ευρεία χρήση των κινητών συσκευών.
• λογισμικό (software): από την πλευρά του λογισμικού αναφερόμαστε τόσο στο λογισμικό που χρησιμοποιείται για να υποστηρίξει τη λειτουργία των συσκευών (π.χ. Windows, Android κ.α.) όσο και σε τεχνολογίες Διαδικτύου (π.χ. PHP, HTML, XML κ.α.) οι οποίες υποστηρίζουν τη δημιουργία υπηρεσιών και εφαρμογών του Π.Ι. Οι χρήστες χρησιμοποιώντας τις συσκευές και το λογισμικό, εκτελούν διαδικτυακές δραστηριότητες από οποιαδήποτε σημείο βρίσκονται οποιαδήποτε χρονική στιγμή το θελήσουν.

Η εποχή του Web 2.0, η οποία χαρακτηρίζεται από τον Κοινωνικό Ιστό και την πρόσβαση πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο, έχει δύο όψεις που αναπτύσσονται ταυτόχρονα και επηρεάζουν η μία την εξέλιξη της άλλης. Η πρώτη όψη αφορά την ύπαρξη εφαρμογών και υπηρεσιών που προσφέρονται στους χρήστες του Π.Ι., με στόχο τη διευκόλυνσή τους για ανάρτηση υλικού, αξιολογήσεων, κρίσεων, σχολίων και γενικότερα για δημιουργία κλίματος 'κοινοτήτων' χρηστών (όπως είναι πχ. τα ιστολόγια ή τα κοινωνικά δίκτυα). Η δεύτερη όψη είναι οι απαιτούμενες τεχνολογίες. Για να λειτουργήσουν αυτές οι εφαρμογές αναπτύσσονται αντίστοιχα τεχνολογίες για να υποστηρίξουν τις απαιτήσεις ανάπτυξης και λειτουργίας τους (όπως είναι οι οντολογίες ή οι τεχνολογίες ανάπτυξης διαδικτυακών εφαρμογών). Πλέον με την εξάπλωση του Σημασιολογικού Ιστού (Semantic Web) βρισκόμαστε στην αρχή της εποχής του Web 3.0 και κύριο χαρακτηριστικό αυτού είναι ότι τα δεδομένα που υπάρχουν στον Π.Ι. αναλύονται και έτσι μπορούν να προσφέρονται εξατομικευμένες απαντήσεις/υπηρεσίες στους τελικούς χρήστες.

Οδεύοντας πλέον προς έναν «ευφυή» Ιστό (Intelligent Web), που όπως προμηνύεται σε μερικά χρόνια θα αποτελεί το Web 4.0 (Aghaei et al., 2012). Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι η τωρινή κατάσταση του Διαδικτύου τροφοδοτεί την εξέλιξή του. Πιο συγκεκριμένα έχουμε την άνθηση του Διαδικτύου των Αντικειμένων (Internet of Things, IoT), όπου «αντικείμενα» (όπως είναι οι φυσικοί αισθητήρες) και άνθρωποι, μέσα από τις εικονικές προσωπικότητες που διαμορφώνουν στον ΠΙ, παράγουν δεδομένα τα οποία μέσα από την αξιοποίησή τους παρέχουν υπηρεσίες και εξατομικευμένες λύσεις για την εξυπηρέτηση διαφόρων τομέων της καθημερινής ζωής. Στα πλαίσια του IoT μια μεγάλη πρόκληση είναι τα μεγάλα δεδομένα και η διαχείρισή τους για την εξαγωγή ποιοτικών πληροφοριών. Στην ίδια εν μέρει λογική, εμφανίζεται και μια νέα μορφή, το «Διαδίκτυο από Εσένα» (Internet of You, IoY) όπου κύριο χαρακτηριστικό του είναι τα μικρά δεδομένα που υπάρχουν ξεχωριστά από κάθε έναν χρήστη. Μέσα από την ανάλυση των μικρών δεδομένων στόχος είναι να παρατηρείται η δραστηριότητα κάθε χρήστη στο Διαδίκτυο κατά τη διάρκεια της ημέρας, να συλλέγονται και να αναλύονται τα «προσωπικά ίχνη» τους.

Στον ακόλουθο πίνακα μπορούμε να δούμε τις τρεις εξελίξεις του Π.Ι. και την αντίστοιχη εξέλιξη κάποιων χαρακτηριστικών που υπάρχουν στην πρώτη κάθετη στήλη.

Πίνακας 1. 1 Σύγκριση χαρακτηριστικών Web 1.0, Web 2.0 και Web 3.0

4.2 Κοινωνική τεχνολογία / Κοινωνικός Ιστός

Το Web 2.0 έχει αναπτυχθεί ως πλατφόρμα πάνω στην αρχική υποδομή του Διαδικτύου, που βασιζόταν περισσότερο στο υλικό κομμάτι, και στη συνέχεια προσέφερε εφαρμογές και υπηρεσίες. Ιδιαίτερα συμβολική ήταν η ταχύτητα εξέλιξη των τεχνολογιών που σχετίζονται με την κοινωνική δικτύωση και αποτέλεσαν αρωγό για τη ραγδαία εξάπλωση του Διαδικτύου και των χαρακτηριστικών του. Παρατηρούμε στο Web 2.0 ότι η υπερπληθώρα διαθεσίμων εφαρμογών και υπηρεσιών προς ευρεία χρήση βρίσκει υψηλά επίπεδα απήχησης στους χρήστες και μέχρι και σήμερα ακολουθεί αυξητική τάση. Οι χρήστες υιοθετούν στην καθημερινή (σταθερή και κινητή) πλοήγησή τους στον κυβερνοχώρο τις νέες προτάσεις της τεχνολογικής εξέλιξης και συμμετέχουν ενεργά στη δημιουργία, δημοσίευση, ανταλλαγή και αξιολόγηση περιεχομένου στον ΠΙ (Georgiadis, 2012).

Οι εφαρμογές προσφέρουν τη δυνατότητα στους χρήστες να αλληλεπιδρούν με το κοινωνικό εικονικό τους δίκτυο και με άλλους χρήστες και να δημιουργούν περιεχόμενο. Ως αποτέλεσμα είναι να παρέχεται η δυνατότητα οι χρήστες να έχουν τη δική τους “φωνή” για να εκφράζουν την άποψή τους για τρέχοντα γεγονότα καθώς και να επηρεάζουν τις εξελίξεις. Έτσι έχουμε την υποστήριξη έκφρασης της σοφίας του πλήθους (wisdom of crowds, WOC). Η αλληλεπίδραση των χρηστών οδηγεί στη δημιουργία δικτύων κοινότητας μεταξύ τους. Αυτά χαρακτηρίζονται από ένα σύνολο χαρακτηριστικών (όπως είναι το ενδιαφέρον για μια κοινή θεματολογία ή η κοινωνική σύνδεση που έχουν μεταξύ τους στον πραγματικό κόσμο, όπως είναι οι φίλοι ή οι συνάδελφοι, και μεταφέρονται και στον εικονικό). Για να μπορούν οι χρήστες να διαμοιράζονται μεταξύ τους περιεχόμενο, να παρακολουθούν και να επηρεάζουν τις εξελίξεις και γενικά να έχουν κοινωνική δραστηριότητα στον ΠΙ διαμορφώθηκαν κάποιες τάσεις - υπηρεσίες στο Web 2.0:

• Wikis:

  αποτελούν ένα θεμέλιο χαρακτηριστικό, που είναι και ένα από τα πρώτα χαρακτηριστικά του Web 2.0, το οποίο δίνει με τον πιο εύκολο και γρήγορο τρόπο τη δυνατότητα στους χρήστες να δημιουργήσουν το δικό τους περιεχόμενο. Σε ένα wiki πολλαπλοί χρήστες έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν και να επεξεργαστούν περιεχόμενο χωρίς να υπάρχει κάποια ειδική απαίτηση για εγγραφή ή χρήση εξειδικευμένης τεχνολογίας. Οι χρήστες χρησιμοποιώντας έναν απλό περιηγητή και την απλή γλώσσα σήμανσης των wikis μπορούν να δημιουργήσουν το περιεχόμενό τους. Μέσα από τη συνεργατικότητα που παρέχεται στους χρήστες, μπορεί να φτιαχτεί περιεχόμενο το οποίο μπορεί να εξυπηρετεί από τον πιο απλό σκοπό ενημέρωσης μέχρι και την παροχή εξειδικευμένης ανοικτής γνώσης. Ένα πολύ γνωστό wiki είναι η Wikipedia, που περιέχει πάνω από 31,000,000 άρθρα σε 285 γλώσσες . Χαρακτηριστικό συμβάν που αποτυπώθηκε στη χρήση της Wikipedia ήταν το 2004: όταν είχε συμβεί το καταστροφικό τσουνάμι στον Ινδικό Ωκεανό, κατά τις πρώτες στιγμές που συνέβη η φυσική καταστροφή κανένα ΜΜΕ δεν είχε έγκυρες πληροφορίες αλλά οι χρήστες της Wikipedia κατάφεραν να δημιουργήσουν μέσα σε λίγες ώρες περιεχόμενο το οποίο ήταν αξιόπιστο και περιέγραφε την εξέλιξη της καταστροφής.

• Ιστολόγια (Blogs):

  τα ιστολόγια είναι σελίδες οι οποίες δημιουργούνται από έναν συγκεκριμένο χρήστη, ο οποίος είναι και ο διαχειριστής της σελίδας. Ο τύπος της διαδραστικότητας ενός ιστολογίου χαρακτηρίζεται αμφίδρομος με τους υπόλοιπους χρήστες γιατί αυτοί μπορούν να παρακολουθούν και να σχολιάζουν το περιεχόμενο που αναρτάται. Στο σύνολό τους τα ιστολόγια έχουν ανοικτή πρόσβαση και οι διαχειριστές αναρτούν περιεχόμενο που μπορεί να περιέχει προσωπικές απόψεις για τρέχοντα ή μη θέματα, ή ακόμη με στόχο απλώς την πληροφόρηση. Το περιεχόμενο που δημοσιεύεται στα ιστολόγια είναι απλό κείμενο ή πολυμεσικό υλικό ή περιέχει συνδέσμους σε άλλες σελίδες στον Π.Ι. Αρχικά τα ιστολόγια είχαν ξεκινήσει και με την έννοια του προσωπικού ημερολογίου. Τα ιστολόγια όμως πλέον έχουν εξελιχθεί και δίνουν τη δυνατότητα στους δημιουργούς τους να έχουν δυναμικό το περιεχόμενό τους. Βασίζονται κυρίως σε χρήση λογισμικού τύπου 'Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου' (CMS, Content Management System), όπως πχ. WordPress, Joomla, κ.ά. Ενδεικτικά το 2014 στον Π.Ι. καταγράφονται 75.8 εκατομμύρια ιστολόγια που δημιουργήθηκαν με το WordPress και 172 εκατομμύρια στο Tumblr .

• Κοινωνικά Συστήματα Ετικετοποίησης και Κοινωνικής Σελιδοσήμανσης

  (Social Tagging Systems, STS και Social Bookmarking, SB): οι χρήστες στον Κοινωνικό Ιστό ανεβάζουν ή βλέπουν το υπάρχον περιεχόμενο. Για να μπορεί να υπάρχει ένα κοινό κανάλι ‘συνεννόησης’ και να βρίσκεται και διαμοιράζεται εύκολα το περιεχόμενο, οι χρήστες επισημαίνουν το περιεχόμενο με κάποιες ετικέτες (tags). Η ετικετοποίηση είναι ελεύθερη και συνδέεται με τη χρήση συγκεκριμένων λέξεων-κλειδιών που δίνουν την περιληπτική εικόνα σχετικά με το περιεχόμενο που υπάρχει σε μια ιστοσελίδα. Οι χρήστες χρησιμοποιούν τις ετικέτες ως κοινό αναγνωριστικό που είναι κοινά αποδεκτό από την κοινότητα για την κατηγοριοποίηση του περιεχομένου. Γνωστό STS είναι η κοινότητα του Stackoverflow , όπου οι χρήστες διατυπώνουν προβλήματα που αντιμετωπίζουν σχετικά με συγκεκριμένες τεχνολογίες. Για να μπορούν να έχουν μια κοινή βάση ομαδοποίησης στο περιεχόμενό τους, εισάγουν ετικέτες που συνδέονται με την τεχνολογία που χρησιμοποιούν ώστε να μπορούν οι αντίστοιχοι χρήστες που γνωρίζουν την εκάστοτε τεχνολογία να τους απαντήσουν. Ένα ακόμα παράδειγμα διαδεδομένου STS είναι το Flickr όπου οι χρήστες διαμοιράζονται φωτογραφίες και τις κατηγοριοποιούν με τη χρήση ετικετών. Το Delicious , είναι στην παρεμφερή κατηγορία της Κοινωνικής Σελιδοσήμανσης: μέσα από τη χρήση ετικετών και της σήμανσης ιστοσελίδων επιτρέπει στους χρήστες να αποθηκεύσουν και να μοιραστούν τις αγαπημένες τους σελίδες στον ΠΙ και να έχουν πρόσβαση από όπου και αν βρίσκονται αρκεί να συνδεθούν στην υπηρεσία.

• Υπηρεσίες Κοινωνικής Δικτύωσης

  (Social Networking Services): τα συστήματα SNS άρχισαν να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος από τη συνεχώς παρεχόμενη απευθείας σύνδεση στο δίκτυο. Τα κοινωνικά δίκτυα βασίζονται σε δεσμούς που δημιουργούν οι χρήστες μεταξύ τους όταν φτιάχνουν το δίκτυό τους. Οι δεσμοί αυτοί μπορεί να είναι κοινωνικοί δεσμοί που υπάρχουν στον πραγματικό κόσμο, όπως είναι ο κοινωνικός περίγυρος ενός ατόμου (οικογένεια, φίλοι ή συνάδελφοι), οι οποίοι και μεταφέρονται στον εικονικό κόσμο των κοινωνικών δικτύων. Ωστόσο μπορεί να είναι και δεσμοί που δημιουργούνται στον εικονικό κόσμο, όπως είναι η δημιουργία κοινοτήτων που κοινό τους χαρακτηριστικό είναι το κοινό ενδιαφέρον για ένα συγκεκριμένο θέμα, όπως θα μπορούσαν να είναι οι θαυμαστές ενός μουσικού συγκροτήματος. Οι κοινότητες είτε προέρχονται από τον πραγματικό κόσμο είτε δημιουργήθηκαν στον εικονικό, έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό τους ότι στοχεύουν να συμβάλλουν στην επικοινωνία μεταξύ των μελών τους και στη δημιουργία περιεχομένου που εμπίπτει στο ενδιαφέρον της κάθε μίας από αυτές. Το πιο ευρέως γνωστό μέσο κοινωνικής δικτύωσης είναι το Facebook . Άλλο διαδεδομένο κοινωνικό δίκτυο είναι το LinkedIn . Ένα ακόμη αρκετά ευρέως χρησιμοποιούμενο κοινωνικό δίκτυο, που βασίζεται στη λογική των ιστολογίων (blogs), και αποτελεί μια μορφή εξέλιξής τους είναι το Twitter (χαρακτηρίζεται ως υπηρεσία microblogging).

• RSS:

  σύνοψη της πληροφορίας και προσφορά των αρχικών πηγών στον χρήστη. Πρέπει να τηρεί το XML πρότυπο. Συχνά παραφράζεται ως Really Simple Syndication (Πολύ Απλή Διανομή).

• Περιεχόμενο παραγόμενο από τους χρήστη

  (User Generated Content, UGC): οι χρήστες του Π.Ι. μοιράζονται το περιεχόμενο τους ή ενημερώνουν το κοινωνικό προφίλ τους με πληροφορίες. Ο ρόλος ενός χρήστη στο Web 2.0 δεν είναι μονόδρομος, αλλά αμφίδρομος/διαδραστικός. Οι χρήστες δε χρησιμοποιούν τον Π.Ι. μόνο για να ενημερωθούν, αλλά μπορούν επίσης να δημοσιεύουν το δικό τους περιεχόμενο ή να διαμοιράζονται με άλλους χρήστες οτιδήποτε θεωρούν ενδιαφέρον. Η φύση της ανταλλαγής περιεχομένου μπορεί να είναι προσωπική, ενημερωτική ή επαγγελματική.

• Mashups:

  προσφέρει ενοποιημένο περιεχόμενο από πολλαπλές πηγές / ιστοσελίδες.

4.3 Τεχνολογίες σημασιολογικού Ιστού και οντολογίες

• OWL (Web Ontology Language): είναι μια γλώσσα σημασιολογικού Ιστού η οποία σχεδιάστηκε για την αναπαράσταση πολύπλοκης γνώσης μεταξύ ομάδων πραγμάτων καθώς και των σχέσεων μεταξύ αυτών των πραγμάτων.
• RDF (Resource Description Framework): είναι μια οικογένεια προδιαγραφών του W3C που σχεδιάσθηκε αρχικά ως ένα μοντέλο περιγραφής μεταδεδομένων. Χρησιμοποιείται ως μια γενική μέθοδος εννοιολογικής περιγραφής ή μοντελοποίησης πληροφοριών που περιέχονται/παρέχονται μέσω πόρων του Π.Ι. Η XML παρέχει τη σύνταξη για την RDF αλλά δεν είναι συστατικό της RDF (Antoniou et al., 2012).

4.4 Διασυνδεδεμένα ανοικτά δεδομένα

Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε την περιοχή των ανοικτών διασυνδεδεμένων δεδομένων θα πρέπει να δούμε ποια είναι τα συστατικά στοιχεία που συνθέτουν το πλέγμα:

• Ανοικτά δεδομένα (Open Data): είναι πληροφορίες (δημόσιες ή άλλες) στις οποίες ο καθένας έχει ελεύθερη πρόσβαση και μπορεί να τις χρησιμοποιεί για οποιονδήποτε σκοπό αφορά στη συλλογή συνόλων δεδομένων και δημοσίευσή τους.
• Διασυνδεδεμένα ανοικτά δεδομένα (Linked Open Data): αποτελεί τη σύνδεση δεδομένων από ετερογενείς πηγές. «Είναι ένα σύνολο από τεχνικές και εργαλεία που χρησιμοποιούνται για τη δημοσίευση, ενσωμάτωση και διασύνδεση δεδομένων, δομημένης πληροφορίας και γνώσης στον σημασιολογικό Iστό με τη χρήση των προτύπων URI και RDF» (Μουνταντωνάκης & Φαφαλιός, 2014).
• URI (Καθολικό Αναγνωριστικό Πόρου, Universal Resource Identifier): κάθε πόρος στο δίκτυο προσδιορίζεται με ένα URI. Οι URL διευθύνσεις είναι ένα υποσύνολο των URIs. Ενδεικτικά παραδείγματα:
  • URL:http://example.org/absolute/URI/with/absolute/path/to/resource.txt
  • URI: http://dbpedia.org/resource/Tim_Berners-Lee

5. Στοιχεία Ανάλυσης Δεδομένων Παγκόσμιου Ιστού (Web Analytics)

Με την Ανάλυση Δεδομένων από τον Παγκόσμιο Ιστό μπορούμε να απαντήσουμε σε πολλαπλά ερωτήματα που προκύπτουν όπως:

• Πώς οι δυνητικοί χρήστες / πελάτες θα καταφέρουν να βρουν το ηλεκτρονικό μας κατάστημα;
• Πώς ξέρουμε και γιατί πρέπει να μας ενδιαφέρει πώς μας βρίσκουν / αναζητούν οι χρήστες (μέσω μηχανών αναζήτησης ή από συνδέσμους από άλλες ιστοσελίδες);
• Τι μπορεί να σημαίνει ο χρόνος παραμονής τους στη σελίδα μας (πχ. έρχονται και φεύγουν αμέσως);
• Τι σημαίνει η παρουσία του χρήστη για αρκετή ώρα στην ιστοσελίδα μας και μετά το ότι φεύγει χωρίς να κάνει κάποια συναλλαγή;
• Εάν κάποιος χρήστης εγκαταλείψει την ιστοσελίδα πριν ολοκληρώσει την παραγγελία του, πώς πρέπει να το λάβουμε υπόψη (πχ. χρειάζεται να επανασχεδιαστεί η ιστοσελίδα ή τα βήματα για την ολοκλήρωση της παραγγελίας);
• Οι δραστηριότητες των χρηστών στην ιστοσελίδα, μας παρέχουν κάποιες χρήσιμες πληροφορίες ή είναι ικανές να μας υποδεικνύουν αλλαγές που πρέπει να γίνουν από την πλευρά μας;

5.1 Εισαγωγικές έννοιες

Μια προσέγγιση κατανόησης της Ανάλυσης Δεδομένων Ιστού, είναι μέσα από το ακόλουθο πλαίσιο:

• DSS - Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων (Decision Support System): Ένα εννοιολογικό πλαίσιο το οποία αφορά τη διαδικασία για τη στήριξη διοικητικών αποφάσεων, συνήθως με τη μοντελοποίηση των προβλημάτων που απασχολούν και ειδικότερα την επιλογή ποσοτικών μοντέλων για την εύρεση της καταλληλότερης λύσης.
• ΒΙ - Επιχειρηματική Ευφυΐα (Business Intelligence, BI): αποτελεί υποσύνολο των DSS. Ένας γενικός όρος που συνδέεται με αρκετές έννοιες όπως αρχιτεκτονικές, εργαλεία, βάσεις δεδομένων, εφαρμογές, μεθοδολογίες και επιχειρηματικοί κανόνες, όλες σχετικές με υποστήριξη επιχειρηματικών αποφάσεων.
• BA - Ανάλυση Επιχειρηματικών Δεδομένων (Business Analytics, BA): αποτελούν υποσύνολο της BI. Η εφαρμογή των μοντέλων υποστήριξης αποφάσεων απευθείας στα δεδομένα των επιχειρήσεων.
• WA - Ανάλυση Δεδομένων Ιστού (Web Analytics, WA): αποτελεί υποσύνολο του BA. Η εφαρμογή των δραστηριοτήτων ΒΑ για Web-based διαδικασίες.

Κάντε κλικ για επανάληψη της κίνησης στην παρακάτω εικόνα:

Εικόνα 1. 6 Ανάλυση Δεδομένων Ιστού και Επιχειρηματική Ευφυϊα

5.2 Μέθοδοι Συλλογής Δεδομένων για Web Analytics

Αρχεία καταγραφής (log files): ο κύριος σκοπός για τον οποίο έχουν αναπτυχθεί είναι για αποσφαλμάτωση. Είναι ένα αρχείο που δημιουργείται από τον web server και κάθε φορά που ένας συγκεκριμένος πόρος ζητείται, γράφονται πληροφορίες για αυτόν στο αρχείο καταγραφής.

JavaScript Tags (ετικέτες): Όταν χρησιμοποιείται η ετικετοποίηση JavaScript, κάθε ιστοσελίδα θα πρέπει να έχει και έναν σύντομο κώδικα JavaScript. Όταν ένας επισκέπτης ζητά μια διεύθυνση URL από ένα web server, ο web server στέλνει πίσω τη σελίδα, συμπεριλαμβανομένου του κώδικα JavaScript. Αυτός ο κώδικας εκτελείται ενώ η σελίδα φορτώνει. Συλλαμβάνει διαφορετικά δεδομένα όπως προβολές σελίδων και cookies και τα στέλνει σε ένα διακομιστή συλλογής δεδομένων. Η ποικιλία των δεδομένων που μπορούν να συλλεχθούν είναι τεράστια. Κυμαίνεται από τα clicks και τη θέση του δρομέα του ποντικιού που κινείται μέσα στη σελίδα, μέχρι και την πληκτρολόγηση κειμένου ή την εγκατάσταση πρόσθετων στοιχείων (plug-ins).

Web beacon (Ιστοφάρος): Είναι μια εικόνα 1x1 pixel που αποστέλλεται από τον web server μαζί με την ιστοσελίδα και στη συνέχεια εκτελείται για να στείλει δεδομένα στον διακομιστή συλλογής δεδομένων. Έχουν αναπτυχθεί και χρησιμοποιούνται κυρίως για τη μέτρηση δεδομένων διαφημίσεων, διαφημιστικών banners και e-mails, και για να παρακολουθούν τους χρήστες σε πολλαπλούς διαδικτυακούς τόπους. Υλοποιούνται εύκολα με χρήση ετικετών εικόνων HTML .

Page sniffing: εφαρμόζεται μεταξύ του χρήστη (browser) και του διακομιστή ιστοσελίδων. Ένας χρήστης ζητά μια σελίδα (αίτημα). Tο αίτημα υποβάλλεται στον web server που εκτελεί (μέσω λογισμικού ή μέσω εξειδικευμένου hardware) ένα πακέτο sniffer ικανό να συλλέγει δεδομένα. Στη συνέχεια διαβιβάζεται αυτό μέσω του διακομιστή. Στον δρόμο της επιστροφής προς τον χρήστη το πακέτο sniffer είναι και πάλι μεταξύ του διακομιστή και του πελάτη το υπεύθυνο για τη συλλογή των δεδομένων. Χρησιμοποιώντας αυτή τη μέθοδο συλλογής δεδομένων, η επικοινωνία παρακολουθείται και συλλέγονται ποιοτικά τα δεδομένα.

Δοκιμές χρηστικότητας/ευχρηστίας (Usability testing): Οι δοκιμές ευχρηστίας είναι μια τεχνική που χρησιμοποιείται με επίκεντρο τον χρήστη. Ο σχεδιασμός τους βασίζεται στην αλληλεπίδραση για την αξιολόγηση ενός προϊόντος δοκιμάζοντάς το σε χρήστες. Συνήθως όταν θέλουμε να υλοποιήσουμε αξιολογήσεις ευχρηστίας για την ιστοσελίδα μας συντάσσουμε μια task λίστα με ενέργειες που θέλουμε να πραγματοποιήσει ο χρήστης στην ιστοσελίδα μας. Εκτός από τον χρήστη, υπάρχει και ένας παρατηρητής που παρατηρεί τoν χρήστη τόσο στις φυσικές του κινήσεις όσο και στη διαδικασία της περιήγησής του στην ιστοσελίδα. Επίσης υπάρχει και ένα άτομο που εξηγεί στον χρήστη ποια είναι τα βήματα που πρέπει να κάνει. Σε δοκιμές ευχρηστίας μπορεί να καταγράφονται και οι εκφράσεις του προσώπου του χρήστη για να παρατηρηθεί αν υπάρχει δυσκολία σε κάποια tasks που του έχουν ανατεθεί. Με τα αποτελέσματα που προκύπτουν μπορεί να παρατηρηθεί ότι ο χρήστης δυσκολεύεται να εντοπίσει μια πληροφορία και έτσι ίσως να χρειάζεται να επανασχεδιαστεί κάτι στην ιστοσελίδα.

Ευρετική αξιολόγηση (Heuristic evaluation): είναι μια μέθοδος ελέγχου ευχρηστίας για λογισμικό υπολογιστή, που βοηθά να διαπιστωθούν προβλήματα χρηστικότητας στον σχεδιασμό του περιβάλλοντος εργασίας χρήστη (UI). Σημειώστε: αρχές ευχρηστίας = heuristics.

Επισκέψεις (Site visits): χρησιμοποιείται για να μετρήσει τις επισκέψεις μιας ιστοσελίδας και να αναλύσει τη χρονική διάρκεια της παραμονής τους και τις δραστηριότητες που πραγματοποίησαν στην ιστοσελίδα.

Έρευνα (Survey): συνήθως δίνονται κάποια ερωτηματολόγια στους χρήστες μετά την ολοκλήρωση της περιήγησής τους στην ιστοσελίδα και αφορούν δυσκολίες που αντιμετώπισαν, αν κατάφεραν να βρουν εύκολα μια συγκεκριμένη πληροφορία που αναζητούσαν κλπ.

Πίνακας 1. 2 Ενδεικτικές μέθοδοι συλλογής δεδομένων για Web Analytics

Προκλήσεις στην Ανάλυση Δεδομένων Ιστού

• Εύρεση σχετικών πληροφοριών: παρόλο που από το έτος 2000, οι μηχανές αναζήτησης στο Διαδίκτυο έχουν γίνει πολύ καλύτερες, αρκετές φορές είναι αρκετά δύσκολο να βρει κανείς τις πληροφορίες που ψάχνει. Σημειώστε ότι παρόλο που όλες οι μηχανές αναζήτησης εφαρμόζουν βελτιστοποίηση στην εύρεση των αποτελεσμάτων τους, στον χρήστη δεν εμφανίζονται τα ίδια αποτελέσματα με την ίδια σειρά όταν χρησιμοποιεί διαφορετικές μηχανές αναζήτησης (Miller, 2012).
• Ανάπτυξη νέων γνώσεων με τις διαθέσιμες πληροφορίες: η εύρεση των πληροφοριών είναι η μια πλευρά του νομίσματος, η άλλη πλευρά είναι η καταλληλότητα/εγκυρότητα αυτών. Ιδιαίτερα στον Π.Ι. πλέον, όπου ο καθένας μπορεί να αναρτά περιεχόμενο, η διαπίστωση καταλληλότητας/αξιοπιστίας της πληροφορίας είναι σημαντική πρόκληση.
• Εξατομικευμένες πληροφορίες: οι δυνατότητες για την εξατομίκευση δικτυακών τόπων είναι τεράστιες (ποιος θέλει να δει τι, και για τι ενδιαφέρεται). Για να μπορεί να παρέχεται η πληροφορία που θέλει να δει ένας χρήστης σε μια ιστοσελίδα πρέπει πρώτα να μάθουμε/μελετήσουμε τον κάθε χρήστη.
• Μαθαίνοντας για τους χρήστες: η κατανόηση των χρηστών είναι το κλειδί για μια αποτελεσματική εξατομίκευση, αποτελεσματικό σχεδιασμό και διαχείριση ιστοσελίδων, αποτελεσματικό μάρκετινγκ, κλπ.

Εξόρυξη Ιστού

Η διαδικασία της Εξόρυξης Ιστού περιλαμβάνει τα ακόλουθα βήματα:

• Εύρεση των πόρων: σε αυτό το στάδιο εντοπίζουμε που βρίσκονται τα δεδομένα μας.
• Εξαγωγή πληροφορίας (επιλογή και προ-επεξεργασία): οι πληροφορίες από τους πόρους που έχουμε ανακαλύψει θα πρέπει αυτόματα να εξάγονται/αποθηκεύονται (πχ. σε κάποια αρχεία καταγραφής). Επίσης αυτές οι πληροφορίες θα πρέπει να υποστούν μια προ-επεξεργασία/καθαρισμό, για να αφαιρεθεί ο περιττός θόρυβος και να είναι πλέον κατάλληλες για το επόμενο βήμα της ανάλυσης.
• Γενίκευση/ανάλυση προτύπων και αναγνώριση: αυτό το βήμα μπορεί να αποκαλύψει γενικές τάσεις και να βοηθήσει στη σύγκριση με άλλες ιστοσελίδες. .
• Ανάλυση/επικύρωση και ερμηνεία: τα πρότυπα που έχουν ανακαλυφθεί πρέπει να αναλυθούν και να επικαιροποιηθούν προκειμένου να έχουμε αξιόλογα συμπεράσματα.

5.2.1 Κατηγοριοποίηση των Δεδομένων

Δομημένα δεδομένα (structured data): δεδομένα τα οποία είναι σε μια σταθερή δομή μέσα σε κάποιο αρχείο και μπορεί να περιέχονται σε σχεσιακές βάσεις δεδομένων ή υπολογιστικά φύλλα.

Ημι-δομημένα δεδομένα (semi-structured data): είναι μια μορφή δομημένων δεδομένων που δεν είναι σύμφωνη με την επίσημη δομή των μοντέλων δεδομένων που σχετίζονται με σχεσιακές βάσεις δεδομένων ή άλλες μορφές πινάκων δεδομένων, αλλά παρ' όλα αυτά περιέχει ετικέτες ή άλλους δείκτες για να διαχωρίσει σημασιολογικά στοιχεία και να επιβάλει ιεραρχίες των εγγραφών και των πεδίων μέσα στα δεδομένα.

Αδόμητα δεδομένα (unstructured data): αναφέρεται σε ελεύθερο κείμενο ή πολυμεσικό περιεχόμενο που μπορεί να βρεθεί σε κοινωνικά δίκτυα ή e-mails κλπ. και χρειάζεται ειδική επεξεργασία/φιλτράρισμα για να εξαχθεί χρήσιμη πληροφορία.

5.2.2 Κατηγοριοποίηση Web Mining

Διακρίνουμε τις ακόλουθες περιπτώσεις στην περιοχή της Εξόρυξης Ιστού:

Εξόρυξη Περιεχομένου (Content Mining): το περιεχόμενο που διατίθεται στο Διαδίκτυο είναι ποικίλο. Στοιχεία όπως κείμενο, ήχος, βίντεο, μεταδεδομένα και υπερσύνδεσμοι είναι τα βασικά χαρακτηριστικά που συνθέτουν το περιεχόμενο των ιστοσελίδων. Αυτά τα στοιχεία είναι στο σύνολό τους σε αδόμητη ή ημι-δομημένη μορφή. Όταν σκεφτόμαστε το περιεχόμενο των ιστοσελίδων δεν εστιάζουμε μόνο στο ίδιο το περιεχόμενο αλλά και στις δυνατότητες που δίνουν οι εταιρίες σε χρήστες να έχουν πρόσβαση σε δεδομένα τους. Με αυτόν τον τρόπο καθίσταται ευκολότερη η προσπάθεια για την ανακάλυψη νέων χρήσιμων πληροφοριών, τη βελτίωση και το φιλτράρισμά τους.

Εξόρυξη Δομής (Structure Mining): αυτός ο τύπος εξόρυξης δεδομένων από τον Ιστό ασχολείται με τη δομή. Η πηγή της πληροφορίας συνήθως είναι η δομή των υπερσυνδέσμων σε μια ιστοσελίδα. Χρησιμοποιείται συνήθως για να κατηγοριοποιηθούν οι ιστοσελίδες προκειμένου να βρεθούν ομοιότητες και σχέσεις μεταξύ τους. Επίσης χρησιμοποιείται για να περιγράψει την κατηγοριοποίηση του περιεχομένου ενός διαδικτυακού τόπου και τη δομή της σελίδας.

Εξόρυξη Χρήσης (Usage Mining): αφορά την ανακάλυψη και κατανόηση της συμπεριφοράς των χρηστών. Συγκρίνεται η πραγματική χρήση με την αναμενόμενη και αν κρίνεται απαραίτητο επανασχεδιάζεται η ιστοσελίδα. Τα δεδομένα που συλλέγονται και αναλύονται μπορεί να είναι δεδομένα από αρχεία καταγραφής (log files) ή ετικέτες που χρησιμοποιούνται για τον χαρακτηρισμό περιεχομένου.

5.3 Λογισμικό Web Analytics

Έχουν αναπτυχθεί πολλά διαφορετικά πακέτα λογισμικού για την ανάλυση των ακατέργαστων δεδομένων στην περιοχή των Web Analytics. Κάθε λογισμικό εξυπηρετεί και διαφορετικές ανάγκες. Τα πακέτα λογισμικού που έχουν φτιαχτεί για υποστήριξη Web Analytics μπορούν να χωριστούν σε 2 κατηγορίες: i) Εμπορικά (commercial) και ii) Ανοικτού κώδικα (open source). Ωστόσο πρέπει να επισημάνουμε ότι κάποιος μπορεί να φτιάξει από το μηδέν και το δικό του περιβάλλον ή ιστοσελίδα που θα υλοποιεί τη διαχείριση των μετρικών Web Analytics (που θα σχετίζονται με τη σελίδα που συντηρεί), αξιοποιώντας βιβλιοθήκες, πλαίσια και λειτουργίες διασύνδεσης.

Κριτήρια για την επιλογή ενός κατάλληλου λογισμικού είναι: .

• Κόστος
• Πλήθος χαρακτηριστικών που προσφέρει: ιστορικά δεδομένα, διαγράμματα, χάρτες, συμβατότητα με κινητά δεδομένα κλπ.
• Πραγματικός χρόνος απόκρισης και καθυστερήσεις
• Φιλοξενία (hosting): που θα αποθηκεύονται τα δεδομένα που συλλέγονται
• Γλώσσα, υποστήριξη και οδηγίες χρήσης (documentation)
• Προσδοκώμενος προϋπολογισμός
• Δυνατότητες διευκολύνσεων για δοκιμή, εφαρμογή και εγκατάσταση

Πίνακας 1. 3 Λύσεις λογισμικού για Web Analytics

5.4 Προχωρημένες μέθοδοι παρακολούθησης και τεχνικές υλοποίησης ανάλυσης δεδομένων Ιστού

5.4.1 Θεμελιώδεις μετρικές για Ανάλυση Δεδομένων Ιστού

Για την Ανάλυση Δεδομένων Ιστού υπάρχει ένα σύνολο από θεμελιώδεις μετρικές (Beasley, 2013):

Μοναδικοί επισκέπτες (Unique Visitors): Ο αριθμός των μεμονωμένων ατόμων/επισκεπτών (φιλτράρεται για τα προγράμματα τύπου 'αράχνη' και 'ρομπότ') που φτάνει στη σελίδα μας μέσα σε ένα καθορισμένο χρονικό πλαίσιο αναφοράς, με δραστηριότητα που συνίσταται από μία ή περισσότερες επισκέψεις σε μια τοποθεσία. Κάθε άτομο υπολογίζεται μόνο μία φορά - είναι ένα μοναδικό μέτρο επισκέπτη για την περίοδο αναφοράς.

Επισκέψεις/Συνεδρίες (Visits/Sessions): Μια επίσκεψη είναι για τον αναλυτή μια αλληλεπίδραση, από ένα άτομο με μια ιστοσελίδα που αποτελείται από μία ή περισσότερες αιτήσεις, οριζόμενες από τη μονάδα του περιεχομένου (π.χ. "προβολή σελίδας"). Εάν ένα άτομο δεν έχει κάνει άλλη ενέργεια (συνήθως πρόσθετες προβολές σελίδας) στην περιοχή μέσα σε μια καθορισμένη χρονική περίοδο, η σύνοδος/επίσκεψη θα τερματίσει. Δηλαδή τερματίζει αν έχει αφήσει τον browser του ανοικτό για πολύ ώρα χωρίς να έχει κάνει κάποια κίνηση μέσα στη σελίδα (μπορεί να έχει αφήσει απλώς το συγκεκριμένο παράθυρο ανοικτό).

Προβολές σελίδας (Page views): Πόσες φορές μια σελίδα προβλήθηκε.

Συμβάντα (Events): Μία εναλλακτική λύση για το 'Page Views' που χρησιμοποιείται για RIA (Rich Internet Applications). Μια ενδεικτική ενέργεια είναι πχ. το κλικ, ή η αιώρηση από πάνω σε μια 'περιοχή' της σελίδας δυναμικού περιεχομένου (πχ. περιεχόμενο Flash ή πολυμεσικό περιεχόμενο ετικετών HTML5) και η πρόκληση με αυτόν τον τρόπο εμφάνισης ανανεωμένου περιεχομένου.

Επισκέψεις / Χτυπήματα (Hits) - τα χτυπήματα αναφέρονται στον αριθμό των αρχείων στον ιστότοπό μας (θα μπορούσε να περιλαμβάνει φωτογραφίες, γραφικά, κουμπιά, κλπ.). Φανταστείτε πχ. μια ιστοσελίδα που έχει φωτογραφίες (κάθε φωτογραφία είναι ένα αρχείο και αντίστοιχα ένα εν δυνάμει "χτύπημα").

5.4.2 Μετρικές Χαρακτηρισμού Επίσκεψης

1. Σελίδα Εισόδου (Entry Page): Δείχνει την πρώτη σελίδα της επίσκεψης (το URL). Συνήθως όταν υπάρχουν πολλές σελίδες εισόδου εμφανίζονται σε μια λίστα διευθύνσεων URL με τον αριθμό των επισκέψεων που δέχτηκε η κάθε μία.
2. Σελίδα Προορισμού (Landing Page): είναι μια σελίδα στην οποία οδηγείται ένας δυνητικός πελάτης όταν κάνει click σε μια διαφήμιση (banner). Παράδειγμα: ένας χρήστης που βρίσκεται σε μια ιστοσελίδα εάν πατήσει click στο διαφημιστικό banner τότε οδηγείται σε μια νέα ιστοσελίδα. Αυτή η νέα ιστοσελίδα είναι η σελίδα προορισμού. Υπάρχουν 2 κατηγορίες σελίδων προορισμού:
1. Σελίδα προορισμού αναφοράς (reference landing page): παρουσιάζει πληροφορίες σχετικές με τον επισκέπτη όπως κείμενο, εικόνες, σχετικούς συνδέσμους και άλλα στοιχεία.
2. Σελίδα προορισμού μέσω μιας συναλλαγής (transactional landing page): μια τέτοια σελίδα προσπαθεί να "πείσει" έναν επισκέπτη να ολοκληρώσει μια συναλλαγή, με το να συμπληρώσει μια φόρμα ή να παίξει ένα διαδραστικό παιχνίδι. Συμβαίνει συνήθως σε διαφημιστικά banners, ώστε μετά από κάποια clicks ο χρήστης να οδηγείται στη σελίδα προορισμού. Στόχος είναι η πώληση ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας.
3. Σελίδα Εξόδου (Exit Page): η τελευταία σελίδα σε μια τοποθεσία στην οποία είχε πρόσβαση ο επισκέπτης πριν τερματίσει την επίσκεψη / συνεδρία. Σημαντικός δείκτης είναι η ακόλουθη αναλογία: Page Exit Ratio = (Page Exits/Page Visits)
4. Διάρκεια Επίσκεψης (Visit Duration): πόσο διήρκησε η επίσκεψη στη σελίδα.
5. Click-through: είναι ο αριθμός των κλικ που έγιναν σε (διαφημιστικούς) web σύνδεσμους για να πραγματοποιηθούν (μέσω αυτών) επισκέψεις στο προορισμό (ενός διαφημιζόμενου).
6. Αναλογία Click-through (Click-through rate, CTR): συνήθως ορίζεται ως ο αριθμός των clicks σε έναν διαφημιστικό σύνδεσμο και διαιρείται με τον αριθμό των εμφανίσεων διαφημίσεων για μια δεδομένη χρονική περίοδο. Είναι ένας τρόπος μέτρησης της επιτυχίας μιας online διαφημιστικής καμπάνιας. Υπολογίζουμε το CTR (συνήθως επί τοις εκατό), διαιρώντας τον «αριθμό των χρηστών που έκαναν κλικ σε μια διαφήμιση» (clicks) σε μια ιστοσελίδα διά του «αριθμού των φορών που η διαφήμιση εμφανίστηκε» (impressions). CTR = (clicks / impressions) x 100 Παράδειγμα: αν μια διαφήμιση έχει εμφανιστεί 100 φορές, και έχει γίνει μόνο ένα click σε αυτήν, τότε το CTR είναι 1%. Σήμερα μια μέση τιμή CTR είναι 0.2-0.3, αλλά υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάλογα με το προϊόν/υπηρεσία που διαφημίζεται.
7. Παραπομπή - Αναφορά (Referrer): είναι μια σελίδα σε έναν άλλο ιστότοπο που οδήγησε τον χρήστη στη δικιά μας ιστοσελίδα. Τα URLs διευθύνσεων αναφορών μας λένε από πού έφτασαν οι επισκέπτες στον ιστότοπό μας. Χρησιμοποιώντας αυτή την πληροφορία μπορούμε να αξιολογήσουμε καλύτερα ποιοι εξωτερικοί ιστότοποι οδηγούν συχνότερα στη σελίδα μας και να προσθέσουμε συνδέσμους ή διαφημίσεις που να οδηγούν στον ιστότοπό μας. Υπάρχουν 4 διαφορετικές παραπομπές:
1. Εσωτερικές παραπομπές (Internal referrer): είναι μια διεύθυνση URL της σελίδας που βρίσκεται στο εσωτερικό του δικτυακού τόπου
2. Εξωτερικές παραπομπές (External referrer): είναι μια διεύθυνση URL της σελίδας που βρίσκεται έξω από τον ιστότοπό μας.
3. Παραπομπές αναζήτησης (Search referrer): είναι μια εσωτερική ή εξωτερική παραπομπή για τις οποίες η διεύθυνση URL έχει δημιουργηθεί από μια λειτουργία αναζήτησης.
4. Παραπομπές επίσκεψης (Visit referrer): είναι η πρώτη παραπομπή σε μια συνεδρία, είτε εσωτερική, είτε εξωτερική.
8. Page Views per Visit: πόσες περισσότερες σελίδες επισκέφθηκε ο χρήστης στον ιστότοπό μας, «πόσο πιο βαθιά έφτασε».

5.4.3 Μετρικές Χαρακτηρισμού Περιεχομένου

1. Αναλογία Σελίδας Εξόδου (Page Exit Ratio): Είναι ο αριθμός των εξόδων από μια συγκεκριμένη σελίδα διαιρούμενο με τον συνολικό αριθμό των προβολών σελίδων της σελίδας αυτής.
2. Επισκέψεις Μιας Σελίδας (Single Page Visits): ο χρήστης δεν προχώρησε πέρα από την πρώτη σελίδα που επισκέφτηκε. Χρησιμοποιείται και ο όρος 'Αναπήδηση' (Bounce). Συμβαίνει όταν ένας επισκέπτης σε μια ιστοσελίδα βλέπει μόνο μία σελίδα του δικτυακού τόπου και την αφήνει χωρίς να επισκεφτεί άλλες σελίδες. Μια αναπήδηση ενός χρήστη μπορεί να συμβεί:
1. Κάνοντας κλικ σε ένα σύνδεσμο από μια σελίδα του ιστότοπού μας σε μια ιστοσελίδα διαφορετικού ιστότοπου
2. Κλείνοντας ένα ανοικτό παράθυρο ή καρτέλα
3. Πληκτρολογώντας μια νέα διεύθυνση URL
4. Κάνοντας κλικ στο κουμπί "Επιστροφή" για να εγκαταλείψει τη σελίδα
5. Λόγω τερματισμού (timeout) της συνόδου
3. Ρυθμός Αναπήδησης (Bounce Rate): είναι το ποσοστό των 'αναπηδήσεων' (επισκέψεων μιας σελίδας) Bounce rate = total number of visits that left one page / total number of web visits

5.4.4 Μετρικές Μετατροπής

Ως 'μετατροπή' (conversion), ορίζεται μια ενέργεια που σηματοδοτεί την ολοκλήρωση μιας ορισμένης δραστηριότητας. Ο χρήστης της σελίδας 'μετατρέπεται' σε πελάτη όταν πχ. αγοράζει ένα προϊόν, εγγράφεται για ένα ενημερωτικό δελτίο ή κατεβάζει ένα αρχείο. Χρησιμοποιούνται συνήθως cookies που εγκαθίστανται στην πλευρά του χρήστη για να γνωρίζουν την επισκεψιμότητά του, να τον αναγνωρίζουν ως μοναδικό χρήστη και βαθμιαία αυτός 'προάγεται' σε 'πελάτη'. Αν ο χρήστης διαγράφει συνεχώς τα cookies, τότε όταν επισκέπτεται το site θα φαίνεται σαν νέος επισκέπτης, και θα παραμένει ΄χρήστης'.

Σημαντική μετρική μετατροπής για την ανάλυση δεδομένων Ιστού είναι (Clifton, 2012) ο ρυθμός μετατροπής (conversion rate) η οποία ορίζεται ως η σχέση μεταξύ των επισκεπτών σε μια ιστοσελίδα και ενεργειών που θεωρούνται ότι είναι 'μετατροπή', όπως μια πώληση ή το να ζητήσουν να λάβουν περισσότερες πληροφορίες. Ο ρυθμός μετατροπής είναι το ποσοστό των επισκεπτών που θα μετατραπούν σε πελάτες.

5.4.5 Άλλες Σημαντικές Μετρικές Web Analytics

Σελίδα με τις Περισσότερες Επισκέψεις (Most Viewed Page): η πιο δημοφιλής σελίδα ή η περισσότερο ζητούμενη διεύθυνση URL με τις περισσότερες προβολές σελίδας. Μετράει απλώς ποια σελίδα είχε τον μεγαλύτερο αριθμό επισκέψεων.

Χρόνος στη Σελίδα (Time on Site): από καιρό έχει θεωρηθεί ότι όσο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μένει ο επισκέπτης στη σελίδα τόσο πιο επιτυχημένη είναι η σελίδα.

Πραγματικός Χρόνος Παραμονής: Υπολογισμός: Πραγματικός χρόνος παραμονής στο site = Average Time on Site / (1 - Bounce Rate) Παράδειγμα: έστω ότι bounce rate = 40% και average time on site = 1 λεπτό, τότε: ο πραγματικός χρόνος παραμονής = 1/(1-0.40) = 1/0.6 = 1 λεπτό και 40 δευτερ.

Έξοδοι (Exits): Η αναχώρηση/έξοδος του επισκέπτη από την ιστοσελίδα, που σηματοδοτεί το τέλος μιας επίσκεψης ή συνεδρίας (υπολογίζεται από την ιστοσελίδα αδράνεια για περισσότερο από 30 λεπτά όπου και μετά από αυτό το όριο τερματίζει η σύνοδος).

Κορυφαίες σελίδες (Top Pages): σελίδες που δέχονται τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα.

Διαδρομή επισκέπτη (Visitor Path): η ακολουθία των συνδέσμων, η διαδρομή, που ο επισκέπτης χρησιμοποιεί για να περιηγηθεί μέσα στον ιστότοπο.

Μήκος Επίσκεψης (Visit Length): το συνολικό ποσό του χρόνου που ο επισκέπτης περνά στην ιστοσελίδα.

Ανάλυση λέξης κλειδιού (Keyword Analysis): οι λέξεις-κλειδιά που χρησιμοποίησαν οι επισκέπτες για να βρουν την ιστοσελίδα στις μηχανές αναζήτησης.

6. Συμπεράσματα

Στο παρόν κεφάλαιο αναφερθήκαμε σε ένα σύνολο βασικών εννοιών που διέπουν το Διαδίκτυο και τον ΠΙ. και αποτελούν το βασικό υπόβαθρο για την κατανόηση των τεχνολογιών Ηλεκτρονικού Εμπορίου. Η ραγδαία εξέλιξη που ακολουθεί τα τελευταία χρόνια ο ΠΙ. οδηγεί σε παράλληλη εξέλιξη και τις τεχνολογίες ΗΕ. Το ΗΕ. αποτελεί την εμπορική διάσταση του ΠΙ. και η επίδραση των τεχνολογιών ΠΙ. σε αυτό είναι προφανής: κάθε μέρα πραγματοποιούνται εκατομμύρια συναλλαγές και οι χρήστες διαμοιράζονται περιεχόμενο του οποίου ο όγκος χρειάζεται ειδική διαχείριση για να μπορούν να εξαχθούν ποιοτικές πληροφορίες. Όπως μάλιστα ανέδειξε η σύντομη επισκόπησή μας της περιοχής της Ανάλυσης Δεδομένων Ιστού, η εξαγωγή ποιοτικών πληροφοριών μπορεί να συμβάλλει στον εντοπισμό λαθών και στη συνεχή βελτίωση των προσφερόμενων υπηρεσιών.

7. Τεστ αξιολόγησης

8. Βιβλιογραφία

Aghaei, S., Nematbakhsh, M. A. & Farsani, H. K. (2012). Evolution of the world wide web: from Web 1.0 to Web 4.0. International Journal of Web & Semantic Technology, 3(1), 1-10.

Antoniou, G., Groth, P., Harmelen, F. & Hoekstra, R. (2012). A Semantic Web Primer (Information Systems), The MIT Press, Third edition edition.

Beasley, M. (2013). Practical Web Analytics for User Experience, Elsevier Inc.

Broder, A., Kumar, R., Maghoul, F., Raghavan, P., Rajagopalan, S., Stata, R., Tomkins, A. & Wiener, J. (2000). Graph structure in the web. Computer networks, 33(1), 309-320.

Clifton, B. (2012). Advanced web metrics with Google Analytics. John Wiley & Sons.

Comer, D. E. (2014). Computer Networks and internets. Pearson Higher Ed.

Georgiadis, C. K. (2012). Design and Implementation of Mobile News Services: Supporting Social Networking Features, in Proc. of the AIS-affiliated conference 11th International Conference on Mobile Business 2012 (ICMB 2012), TUDelft, The Netherlands, June 2012, Association of Information Systems e-Library (AISeL), http://http://aisel.aisnet.org/icmb2012/7/, pp. 101-112.

Laudon, K. & Traver, C. (2014). E-Commerce, 10/E, Prentice Hall, ISBN: 978-0133024449.

Miller, S. A. (2012). Piwik Web Analytics Essentials. Packt Publishing Ltd.

Tanenbaum, S. A. & Wetherall, J. D. (2010). Computer Networks. Prentice Hall.

Μουνταντωνάκης & Φαφαλιός. (2014). Ithaca: Από Ανοιχτά Δεδομένα σε Ανοιχτά Διασυνδεδεμένα Δεδομένα, https://ellak.gr/2014/07/ithaca-apo-anichta-dedomena-se-anichta-diasindedemena-dedomena/ Aghaei, S., Nematbakhsh, M. A., & Farsani, H. K. (2012). Evolution of the world wide web: from Web 1.0 to Web 4.0. International Journal of Web & Semantic Technology, 3(1), 1-10.

Τέλος Κεφαλαίου